Zondagse mijmering: Das leben des anderen

Ons systeem bleek superieur want het hunne ontplofte onder druk van in de binnenkant. Paus Karol Wojtila en vakbondsman Lech Walesa, schrijver Vaclav Havel of de burgers die elke maandag optrokken in Leipzig vervulden de heldenrollen. “Wir sind das Volk” staken ze in de Duitse Democratische Republiek hun middenvinger op naar de steeds meer lijdende leiders van wat duidelijk géén volksrepubliek bleek te zijn.

In 2006, dan toch alweer 17 jaar na de Val, trok de film Das Leben der Anderen ons naar de bioscoopzalen. Popcorn knabbelend zagen we bevestigd hoe pervers dat DDR-systeem was. Leden van de veiligheidsdienst, de Stasi, drongen diep in het leven van andersdenkenden en regimecritici om hen te betrappen op verboden praat.

In deze film van regisseur Florian Henckel von Donnersmarck - alleen al om die naam te kunnen neertikken, wilde ik altijd al iets over die prent schrijven - installeert een Stasi-man zich in het appartement boven dat van een toneelschrijver die van het ware communistische paadje aan het glijden is en middels afluisterapparatuur dringt de bovenbuur door tot in het intiemste van de verdachte onderbuur en diens vriendin.

Ulrich Mühe speelt de rol van de later in de film berouw krijgende Stasi-agent. Mühe had weinig moeite zich in te leven in de dramatiek van het basisgegeven: diep doordringen in het leven van anderen. Niemand minder dan zijn eigen (tweede) vrouw zou hem, vóór de Val actief in de kritische burgerbeweging, bespioneerd hebben als Inoffizielle Mitarbeiterin. Zo’n niet-officiële medewerker/ster van het Ministerie voor Veiligheid bracht verslag uit van doen en laten van familieleden, vrienden, collega’s. Ze deden dat soms vrijwillig, soms gedwongen maar altijd geniepig. Het regime telde op het ‘hoogtepunt’ bijna 200 000 van dergelijke IM’s.

De opengevallen dossiers na de Val deden aardig wat bommetjes ontploffen in het persoonlijke leven van talloze Oost-Duitsers. De postbode, de linksachter van de voetbalploeg of de typiste bleken niets minder dan doorbrievers van de staatsveiligheid. In Mühes geval werd hij dus zelfs door de eigen vrouw op de vingers gekeken. Niets bijzonder hoor ik sommige mannen zuchten, maar dat is het wel wanneer dat gebeurt in opdracht van het regime. (Zij ontkende later hem bewust bespioneerd te hebben en de archieven bleken daarover geen duidelijkheid te verschaffen.)

Fijne samenleving dachten wij na het zien van dat soort films. Altijd bekeken, afgeluisterd, gefilmd worden met het voortdurende risico op verraad wegens een verkeerd woord of foute activiteit. Akelig, dat woord vatte het wel treffend samen.

We zijn intussen weer 16 jaar verder. Het leven werd alweer zo veel geriefelijker. We sturen berichtjes naar elkaar of foto’s naar vrienden en geliefden, lopen allemaal rond met een fototoestel en filmcamera bij de hand en leerden het handige digitale vergaderen kennen bij het thuiswerk. Ook webinars zijn zo makkelijk, je moet er niet eens de huiselijke zetel voor uit te komen.

Let wel op met Huawei want dan kijken en luisteren de Chinezen mee. Die zijn niet te vertrouwen, in tegenstelling tot die goedzakken als Mark Zuckerberg of Steve Jobs opvolger Tim Cook. Die jongens volgen ons ook op de voet maar dat is om ons te voorzien van passende reclaampjes die toelaten de beste koopjes te doen.

…

Tiens, bij nader toezien…

Toch een beetje opletten. Op onze zolders zitten geen Stasi-kerels maar dat is ook niet meer nodig. De digitale sanseveria’s klaren de klus met één klik. Onze berichtjes, tussenkomsten op de digitale vergadering (of dat ene ietwat gênante interieurstuk waar je niet op lette) of vragen op die webinar kunnen gewoon aan de andere zijde opgenomen en gestockeerd worden. Een politiek incorrect woord of een als flirterig te interpreteren compliment zorgen voor je het weet voor een hoop ellende. Het volksgericht op sociale media staat niet bekend voor zijn mildheid.

Peuter op de trein dus nooit in de neus, wandel nooit door het rood naar de overzijde, wees op uw hoede wanneer u in de nachtwinkel een pakje sigaretten koopt en zorg er zeker voor niet ongemaskerd de Carrefour te verlaten. Little brothers (en sisters) houden ons in het oog.

Dat het in de 21e eeuw een niemendalletje zou worden om binnen te dringen in das Leben der Anderen is een bal die we in 1989 niet zagen aankomen.

Maak er een indrukwekkende zondag van, zonder te veel indrukken achter te laten.

Deze zondagse mijmering verscheen op Facebook op 20 februari 2022.