Ongebonden best - Clichébevestigend en -doorbrekend

Nelly Maes. De naam liet niemand onberoerd in haar gloriejaren. De opdeling tussen voor- en tegenstanders liep trouwens niet langs de partijgrens, met aan de binnenzijde de pro's en aan de overkant de contra's. Binnen de Volksunie telde Nelly Maes misschien meer tegenstanders dan daarbuiten. Ik was nog erg jong toen zij furore begon te maken. Tijdens mijn politieke rijpingsperiode was Nelly Maes manifest aanwezig. Dus begon ik aan de lectuur van haar herinneringen met meer dan gewone nieuwsgierigheid. Die werd niet teleurgesteld.

Uiteraard loopt een levensverhaal per definitie langs kleine episodes die alleen maar interessant zijn voor de directe omgeving of voor mensen met een overontwikkelde nieuwsgierigheid. Zo speelde haar moeder natuurlijk geen bepalende rol in ons deel van de wereldgeschiedenis, maar die figuur, om bij dat voorbeeld te blijven, intrigeert, al wordt niet de hele sluier weggetrokken. Details met ogenschijnlijk beperkte betekenis vormen niet altijd overbodige ballast, maar helpen dikwijls het bredere verhaal te begrijpen. Nelly blijkt al heel jong een vrouw met karakter. Waar ze kwam, ontstond er hommeles en werd de rust verstoord, maar daarbij stond haar steeds één of ander hoger doel voor ogen. Ik had het genoegen Nelly en Tinneke Beeckman voor het laatste papieren nummer van Doorbraak te interviewen en juist dat viel Tinneke in het bijzonder op in het boek: het diepe engagement dat uit al het doen en laten van Nelly bleek. Ze geloofde in iets, in allerhande dingen overigens. Ze zag, zelfs vanuit het kleine Wase Sinaai, dat de samenleving op een keerpunt stond en wilde die wending zelf mee richting geven. Bij haar vloeide het Vlaams-nationalisme samen met een algemene maatschappijkritiek, zonder echter het optimisme van het geloof in de betere wereld te verliezen. Mensen als Nelly Maes komen zelfs niet in de buurt van defaitisme, al waren teleurstellingen ook meer dan haar deel.

Het heeft me verbaasd hoe ver de veelbesproken, de altijd in beeld zijnde, de alomtegenwoordige Nelly Maes verwijderd bleef van de echte machtscentra in de Volksunie.

Er spreekt logischerwijze ook een dosis naïviteit uit het hele werk. Wie eerlijk gelooft in het betere - en dat was bij haar zeker het geval, al moeten we in dit soort biografie altijd de beperking van de ene dominerende klok in het achterhoofd houden - verliest gemakkelijker de wetmatigheden van het spel uit het oog dan de bererekende geest. Het heeft me verbaasd hoe ver de veelbesproken, de altijd in beeld zijnde, de alomtegenwoordige Nelly Maes verwijderd bleef van de echte machtscentra in de Volksunie. Die partij telde handiger machtsmensen dan het flamboyante Wase buitenbeentje.

Het boek illustreert ook mooi hoe persoonlijke bondgenootschappen kunnen evolueren door de tijd. In zulke gevallen wordt de façade altijd bekleed met hoog gestemde beginselenmaar daarachter gaan meestal gewoon persoonlijke berekeningen schuil, waarbij de 'eeuwige bondgenoot' van gisteren morgen perfect aan de 'andere kant' kan opduiken.

De botsing tussen progressief en conservatief in de Volksunie, de verscheurende keuze bij het Egmontpact, de dominerende en dominante figuur van Hugo Schiltz: het zijn hoofdstukken uit de recente geschiedenis van de Vlaamse Beweging die na lezing van Ongebonden best meer kleur krijgen.

Het boek leert niet alleen de persoon Nelly Maes kennen maar ook een samenleving die op een halve eeuw tijd fundamenteel is veranderd. Het verbaast hoe sterk die verandering is geweest, als je het Vlaanderen van toen nog eens zo concreet uitgetekend ziet. Het leert ook hoezeer onze mensen zich in relatief korte tijd hebben moeten aanpassen en het moet toch begrip doen groeien voor het feit dat het voor een groep Vlamingen allemaal heel erg, zelfs te snel gaat. Nelly Maes stond altijd nadrukkelijk aan de kant van degenen die voor verandering kozen, maar zal zonder twijfel erkennen dat niet elke verandering haar ideaal dichterbij heeft gebracht of onze samenleving ten goede is gekomen.

Nelly Maes' biografie doet iets ogenschijnlijk vreemds met de clichés die bestaan over het Vlaams-nationalisme. Ze worden bevestigd via haar levensverhaal, wat aantoont dat die clichés niet zo maar zijn ontstaan. Dat is eigen aan clichés, ze groeien uit een realiteit. Ongebonden best leert tegelijkertijd dat die clichés over het Vlaams-nationalisme absoluut ontoereikend zijn om het hele fenomeen te vatten. Net zoals nu was dat Vlaams-nationalisme in haar 35-jarige loopbaan een zeer gevarieerde biotoop, die veel verder reikt dan de vooroordelen die erover bestaan.

Alain Debbaut: Ongebonden best: Nelly Maes - Vrouw en Vlaams, Pelcmans, Kalmthout, 2013, ISBN 978 90 289 6833 2, 272 pp. Prijs: €24,50

(gepubliceerd door Neerlandia Jaargang 118, nummer 1, 2014 - hier op 12 september 2014)

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.

delen