Kroonprins met visie

Kroonprins met visie

Op 25 april 2016 kondigde Mohammed bin Salman (MbS), toen onderkroonprins maar intussen gepromoveerd tot echte troonsopvolger, het grootse project Vision 2030 aan. Het consultancybureau McKinsey werkte enkele jaren eerder een analyse van de economische toestand van het land uit, gekoppeld aan een reeks aanbevelingen. Daaruit groeide MbS’ troetelkind Vision 2030.

 

Dat koning Salman zijn zoon het plan liet voorstellen was veelbetekenend. MbS’ mars door de instellingen, die intussen een voorlopig hoogtepunt kent in zijn aanstelling tot enige en echte kroonprins in juni 2017, kreeg daar een stevige duw. Onder de goedkeurende blik van de 82-jarige koning neemt zoonlief, 32 jaar jong, stelselmatig meer touwtjes in handen en groeide hij uit tot de locomotief van het Saoedische veranderingsbeleid. Hij geeft de hele operatie ook een gezicht, het zijne, dat van een niet onknappe, dynamische, charmante prins die de wereld kent.  

 

Vision 2030 steunt op drie pijlers: de uitbouw van een “meeslepende samenleving, een bloeiende economie en een ambitieus land”, zoals op de webstek van het project is na te lezen in pure promotaal. Toch schuilt daar meer achter dan duur gestileerde maar inhoudsloze propaganda. Het drieluik samenleving, economie en nationaal prestige komt altijd terug. De economie moet diversifiëren om te evolueren naar het na-olietijdperk – wat veel consequenties heeft -, hetgeen ook maatschappelijke hervormingen noodzaakt – wat veel consequenties met zich meebrengt -, gekoppeld aan de ambitie om een (zoniet dé) hoofdrol te spelen in de regio – waaruit de nodige consequenties volgen. Kortom, het hele plan barst van de ambitie, al zijn er ook argumenten om te zeggen dat het zoveel jaren later gewoon uitvindt wat bijvoorbeeld de Emiraten eerder al doorvoerden.

 

Over de economische uitdagingen spraken we in Riyad met Abdulaziz Al Rasheed, viceminister van economische zaken, specifiek bevoegd voor de opvolging van Vision 2030. De kerel oogt jong – er staat zeker nog geen 4 voor zijn leeftijd – en wordt aan tafel omringd door nog prillere medewerkers waaronder een uitstekend Engels sprekende vrouw zonder hoofddoek en getooid in relatief frivole abaya (lang kleed). Dat ze uitstekend Engels praat, net zoals de viceminister en die andere medewerkers trouwens, is niet echt bijzonder. Vele gesprekspartners, vooral de jongere, hanteren de taal van Shakespeare – of beter die van Trump? – uitmuntend omdat vele Saoedi’s overzeese studies achter de rug hebben. Niet-moslimvrouwen zijn in Saoedi-Arabië niet verplicht een hoofddoek te dragen, dus mochten we er van uitgaan dat de dame in kwestie een Westerse vrouw is die haar steentje, wellicht flink betaald, komt bijdragen aan het welslagen van het project. Ze vertelt ons trouwens bij afscheid dat ze nog een tijdje stage heeft gelopen in Brussel bij… Fedasil.

 

Al Rasheed, uiteraard zoals zowat alle Saoedische mannen getooid in wit kleed met traditioneel roodwit doek op het hoofd, noemt Vision 2030 voorspelbaar “een gigantische transformatie”. Vooral op sociaal vlak is er veel veranderd en zal er nog veel wijzigen, wat volgens hem een noodzakelijke voorwaarde is om van het project een succes te maken. Daarom kwam eerst een stevige hervorming van de overheid op tafel, legt hij gedecideerd uit. Vandaag werkt ruim 80% van de Saudi’s voor de overheid, in jobs die goed betaald worden en niet altijd veel inzet vragen. Vision 2030 gaat echter resoluut voor een verregaande privatisering van de Saoedische economie.

 

In de privésector zijn vooral niet-Saudi’s actief, die een derde uitmaken van de totale bevolking van 30 miljoen. Die gastarbeiders, want dat zijn ze letterlijk, moeten er trouwens niet op rekenen ooit Saudi te kunnen worden, als ze dat al zouden wensen. Saudi ben je, dat word je niet. Na gedane arbeid wacht de vliegtuigreis richting land van herkomst. Vision 2030 mikt bovendien nadrukkelijk op een Saoedisering van de economie, waarbij vreemdelingen in de privésector stelselmatig zouden moeten vervangen worden door jonge autochtonen.

 

Vreemdelingen werken en leven vandaag in een systeem van sponsoring, waarbij een Saudi optreedt als ‘peter’. Uiteraard kan dat leiden tot misstanden die soms bijna grenzen aan een soort lijfeigenschap omdat die werknemers zijn helemaal afhankelijk zijn van de goodwill van de sponsor. Alleen met diens akkoord kan van werk veranderd worden, bij werkloosheid vervalt het sponsorschap en moet de betrokkene het land verlaten. De werkloosheid bij vreemdelingen bedraagt dan ook logischerwijze nul procent. Naar verluidt bestaan er plannen om het sponsorsysteem te versoepelen. Zo’n ‘peterschap’ wortelt in de bedoeïencultuur waar gasten op bezoek onder de verantwoordelijkheid werden geplaatst van een stamlid. Mooie traditie maar helemaal passen in een zich moderniserende samenleving doet zo’n systeem natuurlijk niet.

 

Als onderdeel van die Saoedisering besliste de overheid de taxatie van afhankelijke gezinsleden stelselmatig op te trekken. Per inactief gezinslid moet de vreemde werknemer sedert kort een maandelijkse taks van 100 SAR (Saoedische Riyal) betalen, op een minimumloon van 2000 SAR/maand of zowat 500 euro. Die taks verhoogt de volgende jaren tot 400 SAR/maand. Het doel is duidelijk: gezinshereniging ontmoedigen.

 

Een pas uitgebouwd parallel overheidscircuit moet het mogelijk maken om Vision 2030 snel en accuraat in te voeren. Naast de normale werking van de ministeries leidt MbS het Strategic Committee dat de uitvoering permanent opvolgt binnen twaalf programmacomités die elk rechtstreeks aan MbS rapporteren over de vooruitgang op diverse onderdelen. Die Comités werden door hun hoofden specifiek samengesteld met nieuw personeel naast de klassieke ministeries om. Blijkbaar werden die bestaande ministeries niet echt beschouwd als betrouwbare motoren van verandering en vooruitgang. Tiens…

 

Wanneer Al Rasheed die hervorming van het overheidsapparaat uit de doeken doet, klinkt het hier en daar inderdaad vertrouwd in de oren. Zo wordt het systeem herzien van wat wij ‘vaste benoeming’ zouden noemen. Op mijn vraag wat de vice-minister als grootste obstakel ziet voor het project, noemt hij communicatie en het activeren van de menselijke kapitaal.

 


 

Wanneer Al Rasheed die hervorming van het overheidsapparaat uit de doeken doet, klinkt het hier en daar vertrouwd in de oren


 

Die communicatie, zowel binnen de regering als met de bevolking, moet iedereen meenemen. “Mensen zijn van nature afkerig van drastische hervormingen, dus moeten we permanent communiceren over plannen en doelstellingen”, klinkt het. Dat ze het menen met die communicatie is op zowat elke straathoek van Riyad duidelijk, want je struikelt zowat over de aanprijzende banieren waarop koning en kroonprins de voorbijgangers vriendelijk maar zelfbewust aankijken.

 

Om het menselijk potentieel ten volle te kunnen benutten moet een weerstand in de publieke sector worden weggewerkt want daar willen velen alles liefst willen laten zoals het is. Ik ken het Arabische equivalent niet van ‘het zal onzen tijd wel duren’ maar het bestaat zeer zeker. “Onze overheidsdiensten zijn zeer rigide georganiseerd”, weet Al Rasheed, “waardoor verkeerde mensen soms op de verkeerde plaats zitten. Wij willen voor de overheid meer mensen rekruteren op contractuele basis, waarbij we voor elk ministerie een budget voorzien waarbinnen de leiding haar personeelsploeg kan samenstellen. Daarnaast boren we ook internationale expertise aan door topmensen in huis te halen uit de Wereldbank en consultancybedrijven.” De klepel hangt voor dit soort hervormingen wereldwijd wel ongeveer op dezelfde plaats onder de klok. Ik meende de dame aan de overzijde van de tafel overigens instemmend te zien knikken bij Al Rasheeds woorden over het aantrekken van internationale expertise maar misschien beeldde ik me dat gewoon in.

 

Hoe haal je mensen naar de privésector wanneer die lagere lonen betaalt en meer inzet verwacht, wil ik weten. De viceminister wijst op de natuurlijke ontwikkeling met de enorme jaarlijkse influx van jonge arbeidskrachten. Dat is een zaak van demografie maar ook van de pogingen om vrouwen beroepsactief te maken. Nu werkt zowat 20% van de Saoedische vrouwen buitenshuis en dat moet de volgende jaren flink opgekrikt worden. Daar ziet Al Rasheed vooral kansen: “Meer vrouwen in de economie zal ook voor meer kwaliteit zorgen. Ze voelen zich meer uitgedaagd en presteren dikwijls beter dan mannen. Als ik iemand zoek, kijk ik eerst naar vrouwen; meer motivatie, meer drive.” Daarom juicht de viceminister het besluit toe dat vrouwen eindelijk toestaat om auto te rijden, wat hen een stuk onafhankelijker maakt.

 

Hij zegt het niet met zoveel woorden maar het klinkt als ‘mannen zijn verwend door de jarenlange ervaring dat het volstaat om te laten horen dat men een job wil om er ergens in het overheidsapparaat één te krijgen. Vrouwen weten dat serieuze inspanningen nodig zijn om zich te kunnen doen gelden.' Hoe dan ook, die jaarlijkse instroom van vele jonge arbeidskrachten zal betekenen dat ze zich ook gewoon bescheidener moeten opstellen, bijvoorbeeld wat loonsverwachtingen en werkomstandigheden betreft. De werkloosheid ligt op 12,8% in het algemeen maar piekt veel hoger tot 30% voor vrouwen en jongeren, op een niveau dat de concurrentie op de arbeidsmarkt behoorlijk hard maakt.

 

Op de vraag of er ook gekeken wordt naar de werk/thuis-balans voor werkende vrouwen, kijken de hoofden aan de overzijde van de tafel eerst verbaasd naar elkaar waarna ze beginnen glimlachen. “Vrouwen die thuis blijven, werken niet in huis”, klinkt het bij een medewerker van de viceminister, “ze hebben allemaal minstens één huismeid en een oppas voor hun kinderen. Maar dat gezegd zijnde: in bedrijven met meer dan 50 vrouwen in dienst is het organiseren van kinderopvang in het bedrijf verplicht.” Het klinkt alleszins mooi.

 

Volgt de bevolking die snelle veranderingen ook nog een beetje? Al Rasheed wijst er op dat Saoedi’s de sociale media driftig gebruiken en dat de reacties op veranderingen op de voet worden gevolgd door de regering. “Zo hebben we het programma om de energieprijzen tegen 2020 marktconform te maken moeten vertragen. Nu worden die producten zwaar gesubsidieerd, waardoor bijvoorbeeld brandstof amper iets kost. Door het terugschroeven van die subsidies stegen die prijzen snel en begon het volk te morren. Vandaar de beslissing het traject uit te rollen tegen 2023 in plaats van tegen 2020.”

 

Ook de invoering van BTW moest met veel begeleidende maatregelen gepaard gaan, zoals vrijstellingen voor de eerste woning, gezondheidszorg (voor de Saoedi’s!) en steun van de overheid voor gemiddelde verdieners. Het besef is groot dat je niet zo maar overschakelt van een systeem waar mensen goed betaald werden om weinig uit te spoken en ze bij goede oliejaren nog jaarlijks een dikke premie ontvingen naar een economie waar voor de vis de passende hoeveelheid boter wordt gevraagd.

 


 De nodige aanpassingen zullen heel diepgaand moeten zijn en niet voor iedereen in die zeer behoudende samenleving verteerbaar


 

 

Critici, die niet bij ons aan tafel zaten, wijzen er op dat de enorme omwenteling die voor de deur staat wellicht haaks staat op de ambitie de bevolking tevreden te houden, vooral omdat (snel) succes absoluut niet voor de hand ligt. De lonen gaan zakken als de maakindustrie concurrentieel wil zijn met het buitenland, jonge Saoedi’s zullen zowaar zelfs op bouwwerven handenarbeid moeten gaan verrichten waar dat tot nu altijd goedkope werkkrachten uit Bangla Desh, Thailand of de Filippijnen voor werden ingeschakeld. Het aantal technisch geschoolde Saoedi’s ligt erg laag en het maatschappelijk prestige van dat soort banen situeert zich nog dieper.

 

Vision 2030 mikt ook op de uitbouw van een klassieke toeristische sector, naast het bloeiende, elk jaar miljoenen bedevaarders trekkende religieuze toerisme naar Mekka. Vandaar het plan om ook gewone toeristenvisa uit te reiken, mogelijk nog dit jaar. Een aantrekkelijk vakantieland biedt echter meer dan sjieke hotels, nu al ruim beschikbaar in de steden, want een toerist wil ook wel wat vertier en de maaltijd niet alleen opfrissen met verse fruitsapjes, hoe lekker ze die daar ook persen. Ook expats willen een wat normaler leven kunnen leiden dan tot vandaag mogelijk is in het conservatieve koninkrijk. De Vision 2030-hervormers zeggen zich daar zeer bewust van te zijn maar de nodige aanpassingen zullen heel diepgaand moeten zijn en niet voor iedereen in die zeer behoudende samenleving verteerbaar.

 

Corruptie lijkt op het lagere echelon in Saoedi-Arabië minder wijdverspreid dan in andere landen van de regio. Westerlingen die we spraken, getuigen dat ze daar zelden mee geconfronteerd worden in het dagelijkse leven. Op het hogere niveau bestaat het fenomeen wel, zeker om grote contracten in de wacht te slepen. In november haalde MbS uit met een spectaculaire anti-corruptieoperatie door tientallen prinsen en hoge ambtenaren vast te zetten, weliswaar in het zeer luxueuze Ritz-hotel. Ze mochten pas weer op vrije voeten na het betalen van gigantische sommen als losprijs. De gekste bedragen doen daarover de ronde, maar dat het over miljarden gaat is zeker. Die operatie van MbS was wellicht niet of alleszins niet alleen gericht op het bestrijden van corruptie. Ze moest minstens ook dienen om zijn gezag te vestigen en te laten zien dat er met hem niet moet gelachen worden, ook niet in de hoogste kringen. De kroonprins speelt graag hoog spel, zoals ook bij die operatie is gebleken. In alles wat hij doorvoert blijft één zaak onbetwist: hij leidt de dans – voor zo ver papa goedkeurend blijft knikken vanop de hoge troon - en daar kan best niet te veel aan getwijfeld worden door wie het leven een beetje prettig wil voortzetten. Dat verklaart waarom de ambitieuze Vision 2030-operatie die moet leiden tot meer economische en maatschappelijke openheid toch gepaard gaat met een achteruitgang in politieke rechten en vrije meningsuiting op de manier zoals wij die kennen. Maar over mensenrechten hebben we het in een latere bijdrage.

 

Dit vormt het derde deel mijn Saoedische reisindrukken.

 

Lees deel 1 door hier te klikken en deel 2 hier.

 


 

Hier geplaatst op 15 mei 2018.

 

Foto: © Peter De Roover (Normaal staan koning Salman en kroonprins MbS bij dergelijke spandoeken)

 

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.