Groen in Antwerpen: F*ck de zijlijn?

Lijsttrekker Wouter Van Besien was er tijdens de campagne op het einde helemaal in geslaagd: iedereen geloofde dat Groen in Antwerpen nooit ofte nimmer zou samenwerken met de N-VA. Hij had het dan ook in alle mogelijke formuleringen herhaald. Zelfs als Bart De Wever zonder Zweedse meerderheid in de gemeenteraad op zoek moest naar nieuwe coalitiepartners om CD&V en Open VLD te vervangen of in ieder geval aan te vullen, zou Groen niet thuis geven. De partijprogramma's lagen veel te ver uit elkaar, De Wever kon nooit de burgervader zijn die Groen voor Antwerpen in gedachten had.

Edoch, twaalf dagen na de verkiezingen is het scenario van een coalitie tussen de N-VA en Groen hetgeen het meest ernstig wordt onderzocht. De nieuwssite Apache bedacht zelfs al een aparte naam: de gifgroene coalitie. Een slecht geacteerde verzoeningspoging van Bart De Wever in Jambers in de Politiek was voldoende om de groenen voor een gesprek aan de tafel te krijgen. 'Wij zijn nu eenmaal beleefde mensen', zegt Groen-fractieleider in de Kamer Kristof Calvo daarover.

Maar de gesprekken in Antwerpen zijn meer dan een vorm van politieke etiquette. Als de Groen-politici niet al serieus aan het nadenken zijn over het coalitievoorstel van De Wever, is een verrassend groot deel van de Groen-achterban daar nu al van overtuigd. Zelfs Tom Lanoye, één van de meest uitgesproken criticasters van de N-VA, roept de partij waarvoor hij in 2000 op de lijst stond in Antwerpen in De Tijd op om te gaan praten met De Wever. Elke groene Antwerpenaar die, oprecht, enkel bezig is met de toekomst van zijn stad, kan ook niet anders dan die overweging maken. Zelfs als Groen er enkel in slaagt de luchtkwaliteit en fietsveiligheid in de stad te verbeteren, is dat in hun ogen beter dan wanneer de groene politici voor zes jaar op de oppositiebanken blijven zitten.

De situatie waarin Groen zich in Antwerpen vandaag bevindt heeft ze te danken aan het dubbele beeld dat ze graag van zichzelf ophangt. Haar aantrekkingskracht heeft de partij vandaag grotendeels te danken aan haar helderheid: alles waar de N-VA voor is, is Groen tegen. Onderzoek bewijst dat. 'Van geen twee partijen liggen de leden ideologisch zo ver uit elkaar als Groen en de N-VA', zegt politoloog Nicolas Bouteca van de UGent. 'Zelfs tussen de topics die zij belangrijk vinden is er geen overlap. Groenen vinden thema's als leefmilieu en armoedebestrijding een prioriteit, voor N-VA'ers zijn dat nog altijd staatshervorming en migratie.'

Ook tussen de politici zelf zijn er maar weinig overeenkomsten. Onderzoekers van PARTIREP vroegen de partijen in 2014 naar hun mening over 124 verschillende stellingen. 'Ecolo verschilde van alle partijen het meest van N-VA', zegt Bouteca. 'Daarna kwam Groen op de tweede plaats. Groen en N-VA waren het over slechts 46 procent van de stellingen eens, terwijl dat voor alle partijen toch minstens meer dan de helft was.'

Maar naast die inhoudelijk lijn hoedt Groen zich - het tweede beeld dat de partij graag uitdraagt - voor politiek dogmatisme. Groenen zijn geen politici die hun hele leven in de oppositie blijven zitten, en daarvoor stemmen kiezers ook niet op hen. Ze willen vooruit met positieve alternatieven. Kristof Calvo heeft daar zelfs een woord voor bedacht: het possibilisme. Als het écht anders kan, zal het dus toch ooit eens ergens moeten gebeuren. Want hoelang kan iemand 'F*ck de zijlijn' blijven roepen? Na de verkiezingen in mei van 2019, wanneer Groen allicht opnieuw bij de winnaars gerekend zal mogen worden, zal die vraag alleen maar luider klinken, en in Oostende is Wouter De Vriendt ondertussen in gesprekken verzeild met Open VLD, N-VA en CD&V.

Leefmilieu leeft

Niet alleen haar verkiezingsoverwinning bracht Groen in het centrum van het politieke spel. Daar zorgden ook de groene thema's voor die over de partijgrenzen heen enthousiasmeren. Terwijl de SP.A wordt verweten een verhaal van de vorige eeuw te vertellen, of, vriendelijker geformuleerd, het slachtoffer te zijn van de successen die socialisten in een ver verleden boekten, heeft Groen een verhaal dat in de 21^ste eeuw alleen maar urgenter en dwingender zal worden. Een nieuw rapport van de Verenigde Naties over de opwarming van de aarde maakte eerder deze maand andermaal duidelijk dat veel ingrijpendere maatregelen nodig zijn, en de aandacht voor groene thema's als luchtkwaliteit was de verrassing van de voorbije campagne.

'Zulke thema's zijn inderdaad niet meer links of rechts, of progressief of conservatief', zegt socioloog en jarenlange SP.A-huisideoloog Mark Elchardus daarover. 'Kent u in België nog politici die vinden dat steden enkel en alleen voor auto's moeten worden ingericht, dat luchtvervuiling geen kwaad kan en dat de opwarming van de aarde een verzinsel is? Ik zie ze niet. Dat zijn praktische problemen die een pragmatische en geen ideologische oplossing nodig hebben. Groen is enkel de partij in Vlaanderen die daar het langst en het meest consequent mee bezig is. Maar iemand als Bart De Wever ziet ook dat hij daar niet meer omheen kan als hij van N-VA een echte volkspartij wil maken.'

Peter De Roover, fractieleider voor de N-VA in de Kamer, is het daar mee eens. 'Ik denk dat wij met Groen soms van mening verschillen over de middelen, maar niet over het doel', zegt hij. 'Iedereen wil de leefkwaliteit voor Vlamingen verbeteren. Dat ligt zelfs in de traditie van het Vlaams nationalisme. Bezorgdheid over het behoud van het leefmilieu en over het behoud van de identiteit van de gemeenschap zitten ook in elkaars verlengde. Dat is absoluut geen tegenstelling. De N-VA moet dat communicatief de komende tijd alleen wat sterker beklemtonen.'

In Antwerpen bewees de partij van De Roover in 2017 dat zij een Toekomstverbond over de Antwerpse ring kon sluiten met burgerbewegingen Ringland, stRaten-generaal en Ademloos. De leefbaarheidsthema's die zij jarenlang op de agenda probeerden te zetten, werden ook een bezorgdheid van de stad, en sindsdien is Bart De Wever een grote voorstander van de overkapping. Hij maakt zich sterk dat hij daarvoor alle middelen voor Antwerpen kan binnenhalen. Was dat een eerste stap waarmee N-VA liet zien dat ze groene actievoerders tegemoet kon komen? Publicist en onderhandelaar Manu Claeys: 'De blokkering was toen totaal, dus in die zin was het makkelijker voor N-VA om ons tegemoet te komen. Het deed de partij ook geen pijn om toegevingen te doen over gezonde lucht en leefbaarheid. Wat mij meer verraste, was dat die partij daarmee bewees dat ze om kon gaan met vormen van burgerparticipatie. Zij waren niet langer de baas. Op die manier zijn ze wel degelijk uit hun comfortzone gekomen.'

Rood Ninove

Een andere reden waarom er reikhalzend in de richting van Groen wordt gekeken is dat het niet de SP.A is. Groen wint verkiezingen, heeft geen last van verkalkte machtsstructuren en geeft bovenal graag de indruk een ondernemersvriendelijke partij te zijn. 'Wij zijn nochtans geen ondernemersonvriendelijke partij', zegt Bruno Tobback, oud-voorzitter van de SP.A daarover. 'Ik heb wel het idee dat Groen vaak moeite heeft om het belang in te zien van structuren als de sociale zekerheid, en die dus ook te verdedigen. De partij is natuurlijk op sociale thema's een bondgenoot, maar zij doen wel meer vanuit een christelijk perspectief van caritas aan politiek.'

Het woord caritas valt vaker. Groen, een partij die altijd een christelijke achtergrond heeft gehad, doet meer uit naastenliefde en liefdadigheid aan politiek dan dat ze de arbeidersklasse verdedigt. 'Maar daar is niets paternalistisch aan,' zegt Manu Claeys. 'En dat zorgt er ook voor dat Groen het opneemt voor nieuwe groepen van zwakkeren zoals migranten en vreemdelingen, of mensen die zichzelf voorbij hollen en daardoor thuis zitten met een burn-out.'

Ook Mark Elchardus ziet de verschillen tussen Groen en de SP.A. 'Als ik lees over de kiezers van Forza Ninove, heb ik het gevoel dat het over mijn volk gaat. Het is alleen jammer dat ze niet meer voor de sociaaldemocraten stemmen', zegt hij. 'De achterban van Groen is een heel ander soort mensen. Dat zijn hoogopgeleiden die burgerparticipatie belangrijk vinden, iets waar laaggeschoolden niet in geïnteresseerd zijn. Groen is een sociaalliberale partij, die de staat eigenlijk wantrouwt. Ze wil liefst alles met de mensen doen.'

Maakt dat van Groen een flexibelere partner dan de SP.A? Peter De Roover: 'Bij iets als de hervorming van de vennootschapsbelasting, merk ik wel dat Groen daar in principe wel voor is. Hun opmerkingen zijn eigenlijk details. Zeker als de SP.A na deze verkiezingsnederlaag nog verder naar links opschuift, wordt Groen op dat gebied een logischere partner. Maar als het over identiteitskwesties gaat, blijven de tegenstellingen groot. En laat dat nu toevallig toch een redelijk belangrijk onderwerp zijn.'

Het CSU-model

Daar raakt Peter De Roover een teer punt. Het debat dat alle andere discussies de voorbije jaren overvleugelde - vluchtelingencrisis, islam, importarmoede, verlichting, vul zelf maar aan - is het punt waarop Groen en de N-VA het verste uit elkaar liggen. In de ogen van Bart De Wever heeft Groen zonder het te durven toegeven gekozen voor open grenzen. Theo Francken voert volgens de groenen dan weer een onmenselijk uitwijzingsbeleid. Ook in de omgang met de islam is Groen van alle partijen het coulantst. 'Die partij heeft inderdaad niet de erfenis van de georganiseerde Vrijzinnigheid die wij nog wel met ons meedragen', geeft Bruno Tobback daarover ook toe.

Maar net vanwege deze tegenstellingen ziet Mark Elchardus partijen die veel van elkaar verschillen lokaal graag samenwerken. 'Ik ben een voorstander van zulke overbruggingscoalities', zegt Elchardus. 'Ik verwacht een harde campagne voor de verkiezingen in mei, en het risico bestaat dat we naar een verdeeldheid gaan die vergelijkbaar is met wat de Verenigde Staten onbestuurbaar maakt. Het zou daarom goed zijn dat politici bewijzen dat ze tenminste in de steden met elkaar kunnen besturen en compromissen sluiten.'

Ook lokaal, en zeker in Antwerpen, spelen die thema's nochtans op. Moet het hoofddoekenverbod blijven of sneuvelen? Moet de stad praktijktesten invoeren om discriminatie op de huurmarkt op te sporen? Moeten er nog meer moskeeën bijkomen? 'Dat zijn ook geen technische kwesties waar makkelijk een compromis over kan worden uit onderhandeld', zegt politoloog Bart Maddens van de KUL. 'Uiteindelijk zijn dat ook kwesties waarop de samenwerking tussen de N-VA en de Stadslijst in Mechelen is stukgelopen. De N-VA verdwijnt daar in januari naar de oppositie.'

Maar worden die tegenstellingen de komende tijd nog wel op de spits gedreven? Sommigen dromen er luidop van dat De Wever, en in zijn zog al zijn partijgenoten, hun discours over identiteit en migratie zullen milderen. 'Ik ben er niet van overtuigd dat de winst voor de N-VA nog op rechts ligt', zegt Manu Claeys. 'Ook Bart De Wever heeft gezien wat er in Beieren is gebeurd. De CSU zette in op een hard en rechts discours, wat veel kiezers schreeuwend uit het centrum heeft doen weglopen. Een deel daarvan is naar AfD gegaan - de partij die het CSU daarmee net probeerde te bekampen - en een ander deel is zelfs bij de groenen uitgekomen.'

Mieke Vogels

Ondanks de verschillen over belangrijke thema's, hebben Groen en de N-VA als partij enkele trekjes gemeen. Ze zijn allebei partijen zonder zuil. Dat is één van de redenen waarom Mieke Vogels, die sinds de verkiezingen niet meer met journalisten praat om haar partij alle kansen te geven, altijd al een voorstander is geweest van samenwerking met andere partijen dan CD&V en SP.A. Een Braziliaanse coalitie met groenen, liberalen en Vlaams-nationalisten heeft Vogels zelfs nooit uitgesloten. Maar is er om die reden affiniteit tussen Groen en de N-VA? De grootste kemphanen in de Kamer, Kristof Calvo en Peter De Roover, zien dat niet echt. 'Ik voelde affiniteit met de N-VA van 2009', zegt Calvo. 'Dat was een partij van volksnationalisten die campagne voerde voor een Vlaams energiebedrijf, een Vlaamse hospitalisatieverzekering en een kindpremie. Vandaag is het een neoliberale partij die steeds meer opschuift naar populistisch rechts. Zij zijn meer veranderd in de voorbije tien jaar dan Groen.'

Peter De Roover: 'Dat N-VA en Groen allebei relatief jonge en geen verzuilde partijen zijn, geeft ons zeker raakpunten. Al moet ik zeggen dat het me in de Kamer opvalt wat voor liefdevolle blikken Groen richting het ACV en de Christelijke zuil werpt. Ik hoor een andere taal dan ten tijden van Mieke Vogels. Ik neem aan dat dat electoraal gedreven is. Dat is geen belediging, maar het zou dus allicht met Groen even moeilijk zijn om een oplossing voor Arco te vinden dan met CD&V.'

Is Peter De Roover de oorlog met links niet moe dan, zoals Bart De Wever zich in Jambers in de Politiek liet ontvallen? 'Ik begrijp Bart wel wanneer hij dat zegt: als ik hem tijdens de campagne tegenkwam, zag je dat hij het echt niet meer prettig vond. Die vijandelijkheden putten uit, en zorgen voor veel negatieve energie. Ik zal me voorzichtig uitdrukken: wij hebben ons daar ook al wel eens door laten meeslepen. Niet alles moet in tegenstellingen verzandden, en af en toe mag het onderscheid tussen de periode dat er campagne wordt gevoerd en de periode dat er wordt bestuurd weer wat groter worden. Maar laat ons eerlijk zijn: een belangrijk deel van het electoraat én de journalistiek snoept van polemiek. Dat is vaak spannender en boeiender dan de zoektocht naar een flauw compromis.'

Verzoenen met de PS

Net zoals Wouter Van Besien na de campagne in Antwerpen aan tafel ging met Bart De Wever, kan na de verkiezingen in mei dus ook nog alles gebeuren. 'Als Bart De Wever zo'n toenaderingspoging doet, kijkt hij ook al met een half oog al naar de verkiezingen van volgend jaar', zegt Bart Maddens daarover. 'Zelfs los van wat uiteindelijk in Antwerpen gebeurt heeft de N-VA er alle belang bij om de optie met Groen open te houden. Op basis van de uitslagen van 14 oktober zijn er op het federale niveau in mei veel mogelijkheden zonder de N-VA, dus De Wever zal moeten bewegen om er opnieuw bij te zijn.'

Maddens ziet niet waarom zo'n coalitie met Groen per definitie uitgesloten is: 'N-VA zal volgend jaar opnieuw campagne voeren tegen de PS en haar gevreesde terugkeer naar de federale regering. Dat blijft een goudmijn voor de N-VA, en ik zie niet in waarom ze dat zouden opgeven. U zal Bart De Wever dus nooit, zelfs niet op een onbewaakt moment, horen zeggen dat hij de oorlog met de PS zo moe is, en liefst voor verzoening met de Franstalige socialisten zou gaan. Dat is het enige wat N-VA niet zal doen. Maar met Groen? Het zijn groenen en niet N-VA'ers die graag herhalen dat de partijen elkaars tegenpolen zijn. De N-VA is ook een veel flexibelere partij dan hoe ze vaak wordt voorgesteld. Zelfs wat N-VA in Antwerpen aan Groen zou toegeven, verzinkt in het niet bij alles wat de partij in 2014 over het confederalisme heeft opgegeven.'

Er vallen ook wel N-VA'ers te vinden die een samenwerking met Groen zien zitten. 'Daar zit muziek in', vertelt Wilfried Vandaele, die voor de N-VA het thema leefmilieu opvolgt in het Vlaams parlement. 'Het zou goed zijn als de groene flank van onze partij wat verstevigd wordt, en zo zouden we er ook meer kunnen doorkrijgen in het Vlaams parlement. Nu liggen onze coalitiepartners soms dwars als het over milieudossiers gaat.'

Vastgoedontwikkelaars en havenbaronnen

Voorlopig wordt er dus enkel in Antwerpen gesproken. Vandaag, vrijdag, komen Wouter Van Besien en Bart De Wever weer samen voor een gesprek. Manu Claeys was de eerste die Groen opriep om ernstig met de N-VA te onderhandelen. 'Maar ik deed dat dus evengoed om duidelijk te maken dat het de N-VA en Bart De Wever zijn die een geste, een straffe zet, moeten doen. De verzoening zal in de eerste plaats van hem moeten komen. Hij kan ook eigenlijk niet anders: de Zweedse coalitie is te krap om voort te doen. De Wever die stopt als voorzitter en zich helemaal op Antwerpen richt, zou dus zo'n stap kunnen zijn.' Dezelfde suggestie deed Kristof Calvo ook al in Het Nieuwsblad, maar de N-VA is daar niet echt van onder de indruk. De Roover, die verder niets over de Antwerpse situatie wil zeggen, vindt het een vreemde interventie: 'Stel dat men een akkoord vindt, lijkt het me toch sterk dat ze zoiets opblazen omwille van een personeelskwestie. Het formuleren van zo'n breekpunt is slechts een manier om zichzelf te ontslaan van de inhoudelijke oefening die voorligt.'

Bestaat de kans dat Groen, in hun drang om mee te besturen, genoegen neemt met enkel toegevingen op hun groene thema's? Manu Claeys gelooft dat niet: 'Groen is vandaag meer dan de partij van de vooral blanke middenklasse die zich achter de banners van de Antwerpse burgerbewegingen schaarde. Kijk alleen al naar hoe divers en gekleurd de lijsten van Groen vandaag zijn. Daar staan veel mensen op bij wie zo'n grapje over Schild&Vrienden op verkiezingsavond hard aankomt. Een burgemeester die zich aan zo'n caféhumor bezondigt zal Groen niet kunnen verdedigen tegenover haar achterban. Ook over het verbod op hoofddoeken en praktijktesten zal hij moeten bewegen.'

'Bart De Wever zal inderdaad serieus in zijn vel moeten snijden', vindt ook Bart Maddens. 'Maar ik heb het idee dat hij oprecht van stijl wil veranderen en als een echte burgervader de geschiedenis ingaan. Die verzoeningspoging is gemeend. Daarom begrijp ik niet dat Groen tijdens de campagne de deur helemaal dichtsmeet voor de N-VA. Dat zal Wouter Van Besien blijven achtervolgen. Er bestaan truken om fors over te komen, en die deur toch op een kier te laten staan voor na de verkiezingen. Jinnih Beels heeft dat veel beter gedaan.'

Als het mislukt met Groen, kan De Wever nog altijd rekenen op de socialisten. Een samenwerking met de SP.A in Antwerpen is volgens sommigen zelfs het meest waarschijnlijk scenario. Zou het echt? 'Als Groen mij een plezier wil doen, moeten zij samen een coalitie vormen met de N-VA', zegt Bruno Tobback daar nog over. 'Dat zou de snelste manier zijn voor de SP.A om weer relevant te worden. Ik twijfel er niet aan dat Bart De Wever in Antwerpen altijd voor de vastgoedontwikkelaars en de havenbaronnen zal blijven rijden. Mocht het afspringen, raad ik de Antwerpse SP.A'ers dus aan om zeker niet in het bestuur te stappen met de N-VA. Je moet nooit samenwerken met iemand wiens ambitie het is om u dood te knijpen.'

Gepubliceerd op Knack.be op 26 oktober 2018 en hier geplaatst op 30 oktober op 2018. 

Foto: Belga