Zo Universeel blijkt de Verlichting niet

Denkers in ivoren torens maken wel eens de grote vergissing het concept ‘wit blad’ te hanteren. Laat het door een politicus gezegd zijn: er bestaat in de politiek zelden of nooit zoiets als een wit blad. Het verleden weegt altijd zwaar door, de bestaande toestand speelt een hoofdrol. Wie die waarheid negeert, eindigt op de mestvaalt van de geschiedenis om dan maar eens een beeldspraak van Stalin te lenen. (Daarom dat een revolutie, zoals bekend, altijd de eigen kinderen opvreet. Voer voor een later stukje.)

Niet alleen bestaat dat wit blad niet in de politiek, ook de mens is geen wit blad. Voor wie daar aan twijfelde, waren de voorbije dagen weer erg leerrijk.

’t Is ook wat. De massa-aanranding in Keulen vond erg dichtbij onze grens plaats en heeft de gemoederen dan ook extra verhit, voor een stroomstoot in het denken gezorgd. Kleiner maar toch zeer relevant nieuws in Brussel. Daar besliste auteur Ismael Saidi deze week toch maar geen videoclips tegen islamradicalisering te maken. Hij werd dagenlang zwaar bedreigd door moslimfundamentalisten, die hun interpretatie van de islam geen onderwerp van discussie en debat willen zien worden.

Ze bestaan wel degelijk, de moslims die zoeken naar een manier waarop hun godsdienst kan functioneren binnen de waardenset die we graag duiden met het begrip Verlichting. Ze hebben het echter erg moeilijk. Hun fundamentalistische tegenstanders-geloofsgenoten beschikken over veel middelen, over veel argumenten die ze uit de Koran halen en over dat enorme concurrentiële voordeel dat ze zich door niets laten tegenhouden in hun strijd voor het opleggen van de ene Waarheid. Ook doodsbedreigingen passen perfect in hun gereedschapskistje. Moslims die zoeken naar zo’n zogenaamde Europese invulling van de islam, zijn dé eerste en grootste vijanden van die fundamentalisten want afvalligheid is een grotere zonde dan ongeloof.

Die ijveraars voor die Europese islam staan voor een gigantische taak en lijken de wind niet echt in de zeilen te hebben. Met die vaststelling heeft juist het meest verlicht geachte deel van onze samenleving het moeilijk. Het is eigen aan ons westers denken om er van uit te gaan dat de verlichte ideeën het pleit wel zullen winnen. Tolerantie, open debat en vrije meningsuiting zijn voor ons de bronnen van echte vooruitgang; obscurantisme en fundamentalisme staan in ons denkpatroon per definitie aan de zijde van de historische verliezers.   

‘Hier’ is niet alleen een grondgebied, het is ook een manier van samenleven. 

In De Standaard merkt de schrijver/ervaringsdeskundige Hafid Bouazza scherp op dat Europa zo tolerant is dat het kruiperig wordt. Daar zit een logica achter. De reden dat de Verlichting zo ‘kruiperig’ wordt verdedigd, ligt in de Verlichting zelf besloten. Dat een mens redelijk probleemloos kan overgeheveld worden van plaats A naar plaats B, ook al liggen die A’s en B’s ver van elkaar af, is een illusie die wortelt in het idee dat de mens een wit blad zou zijn dat naar goeddunken kan beschreven en herbeschreven worden. Die progressief-liberale illusie gaat uit van de superioriteit van onze ideeën, die het onnodig maakt ze ook actief te verdedigen. Ze spreken toch voor zich, niet? En elke redelijke mens neemt die toch graag en voluntaristisch over, niet?

Dat een mens zijn cultuur, afkomst, godsdienst, opvoeding meeneemt, waar hij ook gaat of staat, wordt een probleem voor die universele ambitie van onze verlichte waarden wanneer er culturen, godsdiensten, opvoedingen bestaan die daar immuun voor blijken te zijn. Veel mensen lusten die waarden van de verlichting niet omdat hun achtergrond die waarden niet lust.

Wij vinden die dan weer essentieel voor een goed samenleven. Het zou hulpzaam zijn, als we beter zouden beseffen dat ze niet universeel gedeeld worden. Ze spreken niet voor zich en worden niet automatisch overgenomen. We moeten erkennen dat onze waarden plaats en tijdsgebonden zijn en weliswaar veel individuen kunnen aanspreken – van welke godsdienst ook – maar niet automatisch worden opgenomen door iedereen die er mee in aanraking komt. Daarmee kraakt dat concept van Universele Waarden tot in de diepste voegen.

Het is daarom noodzakelijk dat wij, allen die de verlichte waarden delen, in alle omstandigheden duidelijk maken dat ons samenleven daar op steunt en welke waarden hier niet ter discussie kunnen staan. ‘Hier’ is niet alleen een grondgebied, het is ook een manier van samenleven. Wie zich daar niet in kan vinden – en dat zijn er wereldwijd wel degelijk velen – stelt zich buiten onze samenleving. Omdat wij vinden dat heel erg veel moet kunnen, moeten we duidelijk maken dat niet alles kan.

Hier geplaatst op 9 januari 2016.

Foto: Google Afbeeldingen

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.