Niets of God?

Zwart bestaat niet. Wit evenmin. Zoek in het echte leven niet naar een rechte of een cirkel, ze komen niet voor in de natuur. Neem alle bomen en het gemiddelde daarvan is een rechte. Het gemiddelde, dat is dus een boom die je in het echt nooit tegenkomt. Zwart, wit, recht, rond, één en nul; het zijn concepten die ontsproten zijn aan de menselijke geest en die het mogelijk maken om bijvoorbeeld aan exacte wetenschap te doen. Wie formuleerde het ook alweer zo: ‘exacte wetenschap is de poging om er zo accuraat mogelijk naast te zitten’?

Links en rechts zijn ook zo’n theoretische begrippen, uit de politicologie, wat al zeker geen exacte wetenschap mag genoemd worden. Logisch volgend uit de eerste paragraaf gaat het niet over twee punten maar over een schuiflat waarop je eerder die kant uitgaat dan de andere, met in het midden het centrum. Of beter, één van de centra, want de begrippen links en rechts slaan op meer dan één tweedeling.

Die linkse benadering blijft niet zonder gevolg en is eigenlijk minder lief voor de mens als op het eerste gezicht lijkt.

Het interview met Freya Van den Bossche in De Standaard van voorbije weekeinde bood nog eens een goede gelegenheid om op zoek te gaan naar hét Grote Verschil. Voor dat soort oefeningen zijn weekeindes uitgevonden.

Freya is links en ze laat in het lange interview wat meer van de tong zien dan in de gebruikelijke snelle quote. Ze komt op voor kleinschaligheid, duurzaamheid en verbondenheid, zegt ze. Ik als Vlaams-nationalist ook maar dat maakt me nog niet tot iemand van links. Voor Van den Bossche zijn gelijkheid en vrijheid kernwaarden ‘van de partij’. Die kleinschaligheid, verbondenheid en duurzaamheid zijn niet onderscheidend genoeg; die vrijheid en gelijkheid te gemakkelijk. Hoe ongaarne we het onder ogen zien maar het ene (vrijheid) gaat altijd te koste van het andere (gelijkheid). Beide begrippen opeisen neigt naar ‘catch it all’-denken. Daar is ook een boeiende boom over op te zetten, ook al zal die weer niet echt recht zijn. Een volgende keer misschien.

In een andere passage uit het vraaggesprek maakt Freya wel een boeiende keuze. De vraag van de krant: ‘U hebt geen begrip voor de stelling dat mensen pas gaan werken als de overheid hun geen werklozensteun meer geeft?’ Een knoert van een simplisme die wel als voordeel heeft voor, weliswaar ongenuanceerde, duidelijkheid te zorgen.

Het antwoord: (kijkt vernietigend) ‘Begrip? Het vormt het zoveelste bewijs dat het geloof in de maakbaarheid van de samenleving het tegenwoordig moet afleggen tegen het geloof in de maakbaarheid van het individu. Volgens de heersende normen heeft iemand met succes dat volledig aan zichzelf te danken. Wie niet succesvol is, heeft dat bijgevolg ook volledig aan zichzelf te danken. Zo’n discours slaat aan, zeker bij degenen die zich tot de succesvollen rekenen. Daarbij wordt de factor geluk over het hoofd gezien. Of het kansrijke gezin waarin men is opgevoed.’

Het idee dat het fout zit met haar partij nestelt zich blijkbaar heel erg diep in de hersenpan. ‘Het zoveelste bewijs’, ‘heersende normen’, ‘discours slaat aan’; en zeggen dat ze het daarbij heeft over het gedachtengoed waar haar partij niets mee wil te maken hebben. Ze voelt zich wel heel erg in de hoek gedrongen waar de klappen vallen, die ‘het moet afleggen’, maar dat terzijde.

Met die passage kunnen we een eind weg in de zoektocht naar hét Grote Verschil (of één van de verschillen). De linkse Freya moet niets hebben van de gedachte dat mensen succes aan eigen inzet te danken hebben en dat gebrek aan succes te wijten is aan eigen falen. Met andere woorden: zuiver links vindt dat succes en falen het gevolg zijn van geluk en pech waarop we geen greep hebben en dus van structurele mankementen in de in beginsel maakbare samenleving. Dat woord miste ik wel in haar interview: ‘structureel’, de term die bestorven ligt in elk zichzelf respecterend links discours. Loopt er iets mis met iemand dan wijst dat op een ‘structureel probleem’. Logisch ook, want de eigen individuele verantwoordelijkheid opwerpen, is dus ‘rechts’.

Die linkse benadering blijft niet zonder gevolg en is eigenlijk minder lief voor de mens als op het eerste gezicht lijkt. Als succes niets te maken heeft met eigen inzet en falen totaal los staat van eigen fouten, wat blijft er dan over van de mens? Is die dan nog meer dan een willoos balletje in een bingokast, heen en weer botsend tot die in een toevallig gaatje rolt? In zijn uiterste consequentie is de linkse mens Niets; de rechtse is rechtlijnig doorgeredeneerd God. Zero of Hero?

Zwart en wit bestaan dus niet. Er zal vermoedelijk niemand beweren dat de mens geen enkele greep heeft op het eigen wel en wee, net zomin als iemand het idee zal aanhangen dat we alles in eigen hand houden. De waarheid ligt uiteraard ergens tussen beide extreme visies. Ligt die ver of slechts een beetje van dat middelpunt zoals dat vandaag bij ons bestaat en links of rechts daarvan? Het antwoord daarop vormt hét Grote Verschil (of één van de verschillen).

Doe de test even voor uzelf. Waarom buist/slaagt een leerling? Waarom vind iemand geen/wel werk? Waarom slaagt/mislukt iemand in de uitbouw van de loopbaan? Welkom ergens op de schuiflat tussen heel links en heel rechts.

Hier geplaatst op 9 februari 2015.

Foto: Freya Van den Bossche © put, De Standaard

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.