Het kleine kiertje waarop de deur van de gouden vrouwenkooi staat

Dat de Saoedische samenleving snel evolueert, staat buiten kijf. Maar in zowat alle mensenrechtenlijstjes sluit het land doorgaans nog altijd zo goed als de rij. Er zijn geen aanwijzingen dat de economische en maatschappelijke hervormingen weldra hand-in-hand zullen gaan met meer politieke vrijheden. Elk verwijt betreffende bijvoorbeeld vrouwenrechten of doodstraf mag rekenen op stevige tegenwind bij onze gesprekspartners.

Kroonopvolger Mohammed bin Salman (MbS) kiest voor de sterke hand en bundelt steeds meer macht in zijn prinselijke vuisten. Onze Saoedische gesprekspartners vinden blijkbaar dat het ook zo hoort. Veel jongeren en vrouwen rekenen op een succesrijke hervorming en kijken vooral naar wat wel beweegt onder de kroonprinselijke impuls. Een expat zegt niet zonder bewondering in de stem de indruk te hebben dat MbS de eerste Arabische leider is met een realistische aanpak. De verwijten van mensenrechtenschendingen vallen in het warme koninkrijk (KSA) dan ook dikwijls op een koude steen.

Een omvattende analyse van de mensenrechtentoestand konden we op die enkele dagen uiteraard niet maken. De rapporten van mensenrechtenorganisaties zijn veelvuldig op te halen via het net. In de contacten tijdens onze visite kwamen in dat verband vooral de vrouwenrechten en de doodstraf aan bod.

Wat de materiële omstandigheden betreft, kan je het als vrouw vooral veel slechter treffen dan geboren worden in KSA. Maar de klassieke vrijheden die wij kennen, blijven voor Saoedische vrouwen nog een verre droom, al wilden onze gesprekspartners graag illustreren hoe snel hun samenleving ook op dat terrein evolueert.

Hoda Al Helissi zetelt als één van de dertig vrouwen in de 150-koppen tellende Shura, het raadgevend orgaan van de koning. Ze spreekt uitstekend Engels en doet dat met overtuiging. Ze ziet er allerminst als een dutske uit. Ze verwijt ons de Saoedische samenleving al te eenzijdig door een Europese bril te bekijken en te beoordelen. Het klopt dat het oordeel vanuit zo’n perspectief streng moet zijn.

We spreken Al Helissi aan over de beruchte voogdijregeling, waarbij vrouwen voor van alles en nog wat de toestemming moeten krijgen van hun vader of man. Daar wordt veel flauwe kul over verteld, vindt ze. “De wet bepaalt alleen dat een vrouw toestemming moet hebben voor een eerste huwelijk of om te reizen. De rest is geen wet maar traditie en die verliest steeds meer aan kracht.” Volgens haar hebben vrouwen het recht een echtscheiding aan te vragen, heeft zij altijd zelf een bankrekening gehad en kan ze ook zelf beslissen of en waar ze gaat werken. Die toestemming om te kunnen reizen stelt zelden een probleem zegt ze, in de feiten eigenlijk een formaliteit.

Bij een eerder bezoek aan het land in februari sprak ik een man die een bedrijf oprichtte dat vrouwen begeleidt in hun zoektocht naar een baan. Hij startte zijn zaak omdat zijn zuster zo moeilijk aan een job geraakte. “Maar vandaag wordt vrouwen steeds minder in de weg gelegd wanneer ze willen werken. Vroeger was er nog de religieuze politie die controleerde of de werkplaatsen wel gescheiden zijn maar vandaag werken mannen en vrouwen steeds meer samen.” Geen reden om te twijfelen aan die evolutie maar ook een verblijf van enkele dagen volstaat om zelf vast te stellen dat de Saoedi’s doorgaans toch nog in strikt tussen mannen en vrouwen gescheiden werelden leven, ook al steunt die scheiding dikwijls wellicht eerder op tradities dan op wetten.

En wanneer we wet zeggen, bedoelen we in KSA natuurlijk de Sharia, de islamitische regelgeving. Koning Salman gaf eind vorig jaar bij decreet de opdracht uit te zoeken welke voogdijbeperkingen volgen uit de Koran en de Sharia. Daar kan en zal niet aan geraakt worden aangezien het land de islamitische wet als onaantastbaar beginsel hanteert. Maar wat niet nadrukkelijk op die sharia steunt moet stelselmatig worden weggewerkt. Daarom ook bestudeert de Shura momenteel het intrafamiliaal geweld, deelt Al Helissi ons mee. Volgens haar vloeit dat niet voort uit één of andere Koranregel en moet er dus actief tegen opgetreden worden.

Het programma voorziet een bezoek aan de Princess Nouhra-universiteit. Daar studeren niet minder dan 50 000 meisjes en jonge vrouwen. Het aantal vrouwelijke studenten overtreft in KSA trouwens ruim het aantal mannelijke. Vele daarvan, ook vrouwen, studeren verder in het buitenland. Momenteel zouden zowat 200 000 jonge Saoedi’s buitengaats op jacht zijn naar een bijkomende academische bul.

De infrastructuur van deze vrouwenuniversiteit moet ronduit indrukwekkend genoemd worden. Geen enkele Vlaamse universiteit komt qua gebouwen of uitrusting van de supermoderne campus zelfs maar in de buurt. De meeste studentes wonen ook op de gigantische site waar een monorail met liefst 14 stations voor de goede bereikbaarheid zorgen.

De promotiefilm die ons moet informeren bij de start van het bezoek is uiterst professioneel gemaakt maar zelden komen er levende wezens in voor en wanneer toch iemand verschijnt, is dat steeds van achter gefilmd. Een vrouwengelaat hoort niet getoond te worden op film of foto. De studentinnen lopen allemaal gekleed in het zwart, zowat de helft bovendien met monddoek. Alleen wanneer ze onder elkaar zijn, zonder mannen in de buurt dus, gaat de zwarte overjas uit. De vrouwen die de Arabische koffie of thee schenken zijn import en bedienen ons dus blootshoofds en in witte blouse.

Een jonge academica leidt ons vlot en in feilloos Engels rond. Ik spreek Shurug aan, een andere jonge vrouw uit de stoet die ons begeleidt. Zij studeerde vele jaren in de Verenigde Staten, waar ze zich specialiseerde in de informatica. Nu staat ze als decaan aan het hoofd van de informaticarichting. “Ja, mannen en vrouwen worden behandeld door mannelijke én vrouwelijke artsen”, zegt ze terwijl we door het aan de universiteit verbonden ziekenhuis wandelen. “Ik heb kinderen en mijn gynaecoloog die hen ter wereld bracht was een man”, drukt ze me op het hart. Ze steekt me haar adreskaartje toe met de uitnodiging haar voor meer informatie over het leven in KSA te mailen wanneer ik dat wens. Zeven jaar woonde en werkte Shurug in Michigan en toch kwam ze terug. Als ik haar vraag naar het waarom antwoordt ze zonder verpinken: “Nergens vind ik even goede werkomstandigheden en materiële mogelijkheden als hier”. Ik kijk rond en ben geneigd haar wat dat betreft te geloven maar voor ons blijft het een vreemde gedachte om vanuit de States naar hier terug te keren als jonge vrouw met ijzersterke academische kwalificaties.

In de krant lazen we een artikel dat meldt dat er in 2013 tien vrouwelijke advocaten actief waren in het land en nu 221. Kozen meisjes vroeger vooral zachte faculteiten die weinig uitzicht boden op werk dan schuiven ze nu steeds meer op naar medische maar ook economische en zelfs technische opleidingen, krijgen we te horen. Juiste cijfers bleken echter, zoals dikwijls, niet voorhanden.

Uiteraard bezoeken we ook de spiksplinternieuwe autorijschool voor vrouwen, die werd uitgebouwd binnen de Princess Nouhra-campus. Eind september 2017 viel de beslissing dat het rijverbod voor vrouwen eindelijk geschrapt zou worden en nu, een dikke zes maanden later, loopt de rijschool op wieltjes. Er heerst een opgewonden kostschoolsfeer want het is allemaal zo nieuw en veelbelovend. Deze school in Riyad, één van de drie voor vrouwen die het land telt, moet liefst 80 000 ingeschreven kandidaten theoretisch en praktisch scholen om hen in staat te stellen het drukke en opgefokte Saoedische verkeer te vervoegen. De directrice zegt te mikken op 5000 uitgereikte rijbewijzen per maand.

Shura-afgevaardigde Al Helissi herhaalde ons een dag eerder nog eens haar bede om de context toch altijd in het oog te houden: “Ja, wij kunnen van ons land niet via een abracadabra een soort imitatie van jullie land maken, wat jullie lijken te verwachten. Wij staan aan het begin van een evolutie maar geef ons de tijd om ons eigen tempo te volgen.” Wellicht zal haar moeder verbaasd staan van de veranderingen, mijn moeder zou, mocht ze nog leven, minder onder de indruk zijn, en zij werd ruim voor de tweede wereldoorlog geboren.

Discussies over de doodstraf duren nooit lang, want het antwoord volgt overtuigd en luidt elke keer hetzelfde. Shura-lid prins dr. Khalid Al Saud maakt duidelijk dat KSA de doodstraf gewoon niet kan afschaffen, want die is voorzien in de Sharia. Maar hij is ook gewoon overtuigd van het nut er van. “Wie moordt, moet daar passend voor gestraft worden en alleen de doodstraf is in zo’n gevallen passend. Vinden jullie het normaal dat die Noorse massamoordenaar (hij bedoelt Breivik) na het doden van zoveel jonge mensen nu in een luxueuze cel zijn straf mag uitzitten?” Het kan er bij hem niet in dat wij daar anders over denken en dat gold ook voor alle anderen die we de doodstrafvraag voorlegden. Dertien rechters moeten, zoals de Sharia bepaalt, over die straf oordelen en tot een eensgezind standpunt komen. Gratie is mogelijk via de koning maar wordt uitsluitend verleend wanneer de familie van het slachtoffer daar om verzoekt, in die gevallen meestal na het betalen van een aanzienlijke som bloedgeld door de familie van de dader.

De enige ruimte die blijkbaar zou bestaan, ligt in de ambitie om de doodstraf in de toekomst meer voor te behouden voor moordzaken en minder voor drugtrafiek of andere vergrijpen. Omdat het in vraag stellen van het principe van de doodstraf toch onbespreekbaar blijft, probeert het westen er op aan te dringen dat er tenminste op basis van duidelijke wetgeving zou gevonnist worden zodat de willekeur wat wordt weggewerkt. Van dat gehak met zwaarden zouden ze ook steeds meer afstappen. Meer dan zo’n versoepelingen moet niet meteen verwacht worden.

Insinueer trouwens niet dat hun rechterlijk systeem voor verbetering vatbaar is want snel komen de tegenverwijten, zoals verwijzingen naar de toestand van onze gevangenissen. En wie wat te lang aandringt op vrouwenrechten krijgt de vraag hoe vrouwvriendelijk het is toe te staan dat ze zich voor geld laten prostitueren, zoals in het westen gebruikelijk is. Ze kennen onze verwijten en houden hun antwoord altijd klaar.

Oh ja, hoe het met de homorechten gaat? Aangezien er geen homo’s zijn in KSA vormt dat alleszins geen probleem, klinkt het eensluidende antwoord. Dat is natuurlijk ook een manier om de mensenrechten toe te passen. Straffen zoals de veroordeling tot stokslagen bestaan inderdaad, erkennen onze gesprekpartners, maar die worden steeds minder daadwerkelijk uitgevoerd.

Deze zomer is het wisselen geblazen op onze ambassade in Riayd. Onze vertrekkende vertegenwoordiger wordt vervangen wat de eerste vrouwelijke ambassadeur op een post in Riayd zal worden. Ook in Teheran komt er deze zomer een vrouwelijke diplomaat aan het hoofd van onze ambassade. Een duidelijk signaal maar we zien het aan de blikken van de vrouwen aan wie we het vertellen: ze zijn heel erg in hun nopjes met die beslissingen. Want dutskes zijn het daar dus niet.

Hier geplaatst op 28 mei 2018.

Foto: © PDR

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.