Zonde en vergiffenis in de politieke praktijk

Net voor de start van de Goede Week woonde ik in De Singel de uitvoering bij van de Matthäuspassion van goede oude J.S. Bach. Het Collegium Vocale van Philippe Herreweghe pakte het publiek in met dat meesterstuk uit het klassieke muziekrepertoire. Ik investeerde twee euro in het tekstboekje en bekloeg me die uitgave allerminst. Mattheus portretteert een uitermate menselijke Jezus die God tot tweemaal toe bidt de kelk aan Hem voorbij te laten gaan – “Mein Vater, ist’s möglich, so gehe dieser Kelch von mir” - en later de vraag waarom Hij Hem heeft verlaten uitschreeuwt.

De leerlingen mensen er ook op los; het kost een knecht van de hogepriester een oor. Of neem die Petrus, de rots waarop de kerk zou gebouwd worden, maar voor wie een uurtje waken bij zijn Meester teveel gevraagd was en die zowaar drie keer hypocriet ontkent ooit van die Jezus gehoord te hebben - “Ich kenne des Menschen nicht” - tot de haan hem weer bij de les brengt. Wat te denken van Judas, niet te beroert om zijn Herder voor een handvol zilverlingen te verlinken maar meteen beseffend wat hij mispeuterde – “Ich habe übel getan” – waarop hij zich zowaar verhangt? Het beeld van de weifelende voorman met zijn weinig trouwe of standvastige kompanen doet nadenken. Door Bach op muziek gezet, hakt het er allemaal nog extra stevig in.  

Martin Sommer, die voor De Volkskrant politieke commentaren schrijft, liet zijn lezersschare zaterdag weten ook een uitvoering van de Matthäus bijgewoond te hebben, een jaarlijks gebruik van hem in de paasperiode. Hij liet zich dit keer ook een tekstboek aansmeren, waarvoor hij doorgaans te krenterig is. Sommers boog stond niet de hele uitvoering even gespannen want hij zette zich onderwijl aan het tellen. ‘Zonde’, ‘zondig’ of ‘zonder zonde’; woord of samenstelling komen liefst veertien keer voor bij Mattheus. Tel daarbij de dertien malen dat de term ‘schuldig’ valt en het wordt duidelijk dat Bach hier geen blijspel op noten heeft gezet.

Onze samenleving is weliswaar postchristelijk maar niet postzondig geworden, stelt Sommer vast, want zo’n Matthäuspassion blijft talloze westerlingen aanspreken. “Ontkerkelijking ja, ontchristelijking zeker niet”, klinkt het bij de Volkskrantcommentator.

Hij koppelt er meteen politieke bedenkingen aan vast met Groenlinks, “de postchristelijke partij bij uitstek”, als middelpunt. Die partij zit nu mee aan de onderhandelingstafel waar een regeerakkoord moet van afrollen. Sommer stelt vast dat Groenlinks, onder leiding van wonderboy Jesse Klaver, het onderhandelingspakket opsmukt met bijbelse thema’s als klimaatopwarming (“de Apocalyps met andere middelen”), nivellering en ruimhartiger vluchtelingenopvang.

 “Zonder kerk en God krijgen we de permanente overbelasting van de gewetens door rampen en misstanden; en de politieke noodzaak om het paradijs op aarde in te richten.”

Die van Groenlinks zijn, dixit Sommer, “van de Gesinnungsethik” waarbij “het beginsel gaat boven het zondige reformisme”. Dat laatste werd de Nederlandse sociaaldemocraten van de PvdA bij de jongste verkiezingen uitermate streng aangerekend door de kiezer, nadat het decennialang als succesrecept diende voor die partij van ambtenaren en naoorlogse regenten.

Sommer heeft zo zijn vragen bij dat postchristelijk politiek bedrijven. “Zonder kerk en God zijn er geen beperkingen meer voor de plicht tot naastenliefde. (…) Er is geen pastoor of dominee meer om te vertellen dat u niet tot het onmogelijke bent gehouden. Vandaar de permanente overbelasting van de gewetens door rampen en misstanden; en de politieke noodzaak om het paradijs op aarde in te richten.”

Het komt in de Nederlandse regeringsonderhandelingen wel goed met dat thema klimaatopwarming, meent Sommer. Nederland beschikt over genoeg geld en als de onderhandelaars er voor zorgen dat iedereen een graantje kan meepikken bij het bestrijden ervan, glijdt dat probleem wel naar een oplossing. Nivellering dan? Een “rekbaar begrip en statistieken zijn geduldig”, is Sommer er gerust in.

Bij het geëiste ruimhartig vluchtelingenbeleid ziet Sommer het dan weer wel mislopen. De rechtsliberalen van de VVD en de christendemocratische CDA plaatsen zich al geruime tijd op een veel strikter standpunt dat onverzoenlijk lijkt met het quasi opengrenzenpleidooi van Groenlinks.

De oplossing volgt volgens Sommer door Groenlinks te vervangen door de ChristenUnie van Gert-Jan Segers. “Ook daar zijn ze van de Rechte Weg, met dit verschil dat ze een echte God hebben. Zij mogen hopen op vergiffenis. Daarom zal de ChristenUnie wel accepteren dat Nederland niet al het wereldleed kan torsen.”

In Nederland – want daarover gaat het hier, voor alle duidelijkheid – blijft de link tussen politiek en christendom ook vandaag nog een levend thema. Onlangs bezocht ik de Nederlandse Tweede Kamer en in het fractielokaal van de CDA torste de schouwmantel een indrukwekkende reeks bijbels. Ze liggen er voor het grijpen. Maar ook wie de bijbel nooit meer opent, wordt er door beïnvloed en zelfs gevormd. Boeiend hoe Sommer die bijbel-zonder-god-politiek belicht. Vlaanderen was nooit zo van het Heilige Boek maar dat maakt de analyse nog niet waardeloos voor ons in het zuiden.   

Zonder voldoende pragmatiek, voortvloeiend uit het vergiffenisconcept, had de kerk uiteraard nooit eeuwenlang haar dominante positie kunnen bewaren en zo onze cultuur fundamenteel beïnvloeden. Daar valt lering uit te trekken, niet alleen onder gewijde gewelven. 

Hier geplaatst op 18 april 2017. 

Foto: de Bijbel

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.

LEESTIP: Belangstelling voor de selectie van mijn schrijfsels uit 2016? Stort 19,95 euro (verzending inbegrepen) op rekeningnummer BE52 4143 3177 6109 met vermelding van uw volledige adres en binnenkort liggen 226 blz. De Roover in uw bus