Het stichtende verhaal achter de marxistische econoom Bontebal

Schuilnamen zijn weer helemaal in. In de wereld van het blauwe vogeltje krioelt het van aliassen waarachter doorgaans niet zo moedige twitteraars schuilgaan om simplistische waarheden op hun omgeving los te laten binnen het beschermende comfort van hun anonimiteit. Dat fenomeen voedt de afkeer voor schuilnamen maar achter een pseudoniem kan van alles schuil gaan, ook een boeiend verhaal dat dateert van lang voor de 140-tekenstijd.

Toen ik in de beginjaren ’80 de TEW-banken op UFSIA mee bevolkte, stonden twee Nederlandse  vaklui op onze leeslijstjes. Jan Tinbergen was daar uiteraard bij, want hij had zowaar de eerste Nobelprijs voor economie gewonnen in 1969. Eigenlijk bestaat er geen Nobelprijs voor economie maar wie maalt om dat detail? De Prijs van de Zweedse Rijksbank voor Economie wordt graag als zodanig aangeduid.

Arnold Heertje heette die andere noorderbuur waarvan we kennis moesten nemen. Diens toen pas verschenen Echte economie was een verademing voor wie het niet zo begrepen had op formules en grafieken, die in economische geschriften eerder veel dan zelden voorkomen. Tinbergen deed zijn roeping als econometrist alle eer aan door in zijn publicaties niet zuinig om te springen met wiskundig jargon; Heertje leek voor eenvoudiger lieden te schrijven. Onze man dus.

Voorbije vrijdag verscheen in De Volkskrant een interview met Heertje. Het moet zowat voor het eerst sedert die lang vervlogen studentenjaren zijn dat ik nog op zijn naam stootte. Dat ligt niet aan Heertje want die legde al die jaren onvermoeibaar getuigenis af van een onstuitbare academische en polemische dadendrang. Ik was hem ergens, veel te vroeg, onderweg verloren. Mijn fout. Blij dus nog eens iets van hem te vernemen na al die jaren van verwijdering.

Heertje is intussen 82, tijd voor een balans. Woensdag wordt zijn leven als ‘trotse lastpak’ belicht op de Nederlandse televisie in Recht van Spreken. Volgende passages uit het interview mogen dienen als smaakmakers. Ze roepen bij mij alvast de droeve vaststelling op wat gemist te hebben door hem al die jaren uit het oog te verliezen. Woensdag kan ik misschien wat bijbenen.

Schrijven onder een pseudoniem of onder uw echte naam?, luidt de eerste vraag. Interviewster Nadia Ezzeroili zoog die niet zomaar uit haar journalistieke duim zoals blijkt uit Heertjes antwoord: “Ik heb enorm veel plezier beleefd aan mijn pseudoniem Henk Bontebal. In de jaren zeventig heb ik me onder die naam geregeld opgeworpen als verdediger van het marxisme. Die stukken kwamen dan kritiekloos terecht in bladen als De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland, terwijl ik echt de meest waanzinnige dingen schreef.”

Bontebal viel duidelijk in de smaak met zijn als wetenschappelijke marxistische kritiek verpakte gezwets. Heertje solliciteerde ooit onder zijn pseudoniem voor een docentschap marxisme en werd op basis van Bontebals schrijfsels - die “waanzinnige dingen” - aangenomen zonder zelfs maar op gesprek te moeten komen.

“Die stukken kwamen kritiekloos terecht in bladen als De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland, terwijl ik echt de meest waanzinnige dingen schreef.”

Heertje gaat verder met een onwaarschijnlijke anekdote: “Soms nam ik ook mezelf op de hak. In 1973 schreef ik een dik boek over economie en technische ontwikkeling. Naar aanleiding daarvan kreeg ik een uitnodiging van de Technische Hogeschool in Delft om colleges te geven aan toekomstige ingenieurs. Studenten kwamen vervolgens massaal in opstand tegen mijn benoeming, want ik stond destijds bekend als een rechtse figuur. Ik heb daarop een artikel gepubliceerd in de Delftse Courant. ‘De studenten hebben helemaal gelijk’, schreef ik. ‘Arnold Heertje stelt helemaal niets voor en dit is weer een typisch voorbeeld van iemand die het kapitalisme in stand probeert te houden. Deze man moet voor het gerecht worden gedaagd, en ik, Henk Bontebal, zal tegen hem getuigen.”

De hoogleraar stond bekend als rechts, hoewel hij bijna zijn ganse leven lid bleef van de Nederlandse sociaaldemocratische partij PvdA. Heel even was hij die ontrouw, toen hij aansloot bij DS70, de anticommunistische en gematigde, dus ‘rechtse’ afsplitsing van de PvdA onder leiding van de zoon van het legendarische Vadertje Drees, Willem Drees jr. Die keuze van Heertje tegen de uitgesproken linkse koers die de PvdA toentertijd voer, volstond om hem rechts te noemen en zowat algehele weerstand op te roepen bij het studentenpubliek in die jaren. Alles is relatief.

Heertje vervolgt: “Het (artikel van Bontebal) sloeg echt nergens op, maar het werd gretig gepubliceerd. Wat het blootlegde, is dat zelfs goede journalisten oppervlakkig en kritiekloos lezen als ze niet van een bepaald denkpatroon kunnen afwijken. Elke keer als ik weer een stuk van Henk Bontebal wist te publiceren, kwamen mijn vader en ik niet meer bij van het lachen. Fantastisch.”

Fantastisch, inderdaad maar geen fantasie, wel uitermate leerrijk. Wie niet van een bepaald, vastgelegd denkpatroon kan afwijken, trapt in de grootste onzin. Dank aan Heertje om ons dat nog eens onder de neus te schuiven want echt immuun daarvoor zijn we geen van allen.

Hier geplaatst op 9 april 2016.

Foto: Arnold Heertje  

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.