Fake news: allemaal de schuld van mei ‘68

Voorbije weekeinde publiceerde De Volkskrant een boeiend tweegesprek tussen Beatrice de Graaf en Ernst Hirsch Ballin. De eerste is hoogleraar geschiedenis van de internationale betrekkingen en wordt in Nederland veelvuldig opgevoerd voor de camera’s als terrorisme-experte. De Graaf is tevens lid van de protestantse ChristenUnie. De tweede, hoogleraar Nederlands en Europees constitutioneel recht, was meermaals minister van justitie voor het CDA. Kortom, mensen van niveau, de ene steil in de protestantse leer, de andere van katholieke komaf.

Het gaat over van alles in dat lange vraaggesprek maar ook over emotie. Het artikel kopt trouwens: ‘Emotie voert de boventoon’. De terrorismedreiging wekt hevige en intense emoties bij het brede publiek. “Geef ze eens ongelijk”, zegt de rustige Hirsch Ballin. Ja, maar “de emoties hebben volstrekt de overhand gekregen”, vindt de jongere en (dus?) hevigere de Graaf. “Mensen voelen echt angst” en “dan stoppen ze vaak met denken”.

Uiteraard komen de sociale media aan bod. Daar “overheerst dikwijls de emotie, de pathos” terwijl het antwoord volgens de Graaf ligt in “de ratio, de logos”. Ook in de politiek heerst de emotie teveel, vinden beide ervaringsdeskundigen. “Als je door emoties overspoeld raakt, ben je ongeschikt voor het ambt van minister”, vindt Hirsch Ballin.

De stap van emotie naar fake news is uiteraard klein. De Graaf betreurt het zeer dat vele burgers zo gemakkelijk twijfelen over feiten. Ze noemt het een zeer ernstige zaak als geen instantie meer erkend wordt als gezaghebbende bron. “Dan versplintert de publieke ruimte”, vreest ze. Fake news voedt uiteraard het wantrouwen in de anderen en dus in de samenleving. Wie of wat mag je nog geloven?

Beide gesprekspartners bepleiten heel veel aandacht voor onderwijs als remedie en dat zal niet verbazen van zo’n twee uitgesproken pleitbezorgers van de logos. Opmerkelijk trouwens dat dit pleidooi pro ratio van twee verklaarde gelovigen komt.

Er staat nog wel meer in dat interview dat uitdaagt maar dit is al behoorlijke kost om over na te denken (of emotioneel over te doen). Op de papierhoop naast mij ligt een krantenscheursel uit Die Welt van 7 augustus 2016, met een essay van vier grote krantenpagina’s lang onder de titel: ‘Die Rückkehr der Romantik’. Filosofen spreken van Romantik 2.0, lees ik in de inleiding. Het spreekt de beweringen in De Volkskrant niet bepaald tegen.

Mag het verbazen dat emoties zo’n grote rol spelen in onze samenleving? Het gevoel werd lang onderdrukt in onze beschaving. De ratio waar de Graaf en Hirsch Ballin heimwee naar hebben, wortelde in de Verlichting en werd beschouwd als de (her)ontdekte weg naar de waarheid na de millenniumlange dwaaltocht door de zogenoemde duistere Middeleeuwen. Cogito ergo sum, wist Descartes voor wie je alleen kon zijn door te denken.

Wat graag aangeduid wordt met Mei ’68 – volgend jaar 50 jaar geleden – was toch ook in grote mate een afrekening met de als koud ervaren ratio. ‘L’imagination au pouvoir’ en ‘verboden te verbieden’ scandeerden de revolutionaire studenten die niet toevallig ook letterlijk graag in een roes verkeerden.

Wanneer slordigheid als sympathiek en authentiek moet worden beschouwd, dan geldt dat natuurlijk ook voor de berichtgeving.

Waar het tot dan een kwestie van goed fatsoen was om gevoelens te beheersen werd het onderdrukken van emoties zowat als een aanslag op het menselijke wezen weggehoond door de soixante-huitards. Het bleef allemaal niet zonder gevolgen.

In het onderwijs kwam ‘kunnen’ naast en zelfs boven ‘kennen’. Kinderen moesten zich vrij en spontaan uitdrukken, eerder dan braaf luisteren naar de meester. Zelfbeheersing heette fnuikend voor de persoonlijkheidsontwikkeling. De meester verdween of kreeg tenminste een voornaam. Dat lot ondergingen zowat alle andere gezagsdragers, omdat het gezag als zodanig werd gewantrouwd. Niet onterecht in vele gevallen, trouwens. Er moet geregeld schoongemaakt worden maar de hogedrukreiniger werd niet echt subtiel bediend. Of er ook kind in dat badwater lag, daarover kan getwist worden, maar indien wel dan is het weggegoten want de wastobbe van het gezag oogt vandaag nogal leeg.

Tegenspreken was beter dan luisteren; een beetje in de buurt uitkomen werd voldoende geacht, juist uitrekenen overbodig want alleen echte specialisten hebben daar echt iets aan; grammatica en notenleer zijn saai, op het gehoor lukt het ook wel, als we elkaar maar verstaan en als we het deuntje maar herkennen; vrije improvisatie verdrong steeds meer het gedegen vakmanschap. We zijn allemaal gekneed in die mal die dikwijls veel heeft van een mallemolen.

Wanneer slordigheid als sympathiek en authentiek moet worden beschouwd, dan geldt dat natuurlijk ook voor de berichtgeving. Zelfs wetenschappers houden zich niet in om de tribune te bestijgen vooraleer hun onderzoek echt is afgerond en onderbouwd. Alles lijkt juist tot de volgende studie het omgekeerde beweert. Is margarine gezond of toch beter boter? Het antwoord hangt af van de week waarin de vraag wordt gesteld.  

Beroepsjournalisten klutsen ongegeneerd feiten en commentaar door elkaar. Wat houdt de sociale mediagebruiker dan nog tegen? Op alles en snel reageren, daar werden we op school toch toe aangezet want dat bevrijdt? Wie het niet deed en eerst even nadacht, werd als kneusje weggezet. Op oudercontacten klonk alarm als er een gebrek aan directe spontaniteit vastgesteld werd. Het moest toch niet allemaal exact juist zijn, een beetje in de buurt was al mooi. Liever verkeerd gemikt dan niet geschoten.

Op basis van halve feiten emotioneel reageren met ongecontroleerde beweringen? Wie dat doet op de sociale media is toch gewoon kind van zijn tijd en wortelt in de cultuuromslag die negenenveertig jaar geleden een officieel startpunt kreeg toegewezen.

Om met een provocatieve stelling af te sluiten: Donald Trump kan ook beschouwd worden als logische uitloper van Woodstock. En fake news is de schuld van mei ’68.

Hier geplaatst op 3 augustus 2017.

Foto: © ot-rotterdam

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.

LEESTIP: Belangstelling voor de selectie van mijn schrijfsels uit 2016? Stort 19,95 euro (verzending inbegrepen) op rekeningnummer BE52 4143 3177 6109 met vermelding van uw volledige adres en binnenkort liggen 226 blz. De Roover in uw bus