17 december 2013 in Turkije, 1 jaar later (deel 1)

Afgelopen zondag kreeg de Turkse krant Zaman, die in België onder de naam Zaman Benelux verschijnt, op haar kantoren in Istanbul bezoek van de politie. De hoofdredacteur van de krant en het hoofd van een tv-zender die tot dezelfde groep behoort, werden samen met 31 medewerkers van de mediaholding gearresteerd. Parallel vonden op verschillende plaatsen in Turkije huiszoekingen plaats.

 
Niemand was verrast. De raid werd zelfs op TV uitgezonden, de redactie van de krant was voltallig aanwezig, en enkele honderden sympathisanten hadden post gevat voor het gebouw. De politieactie was voorspeld op sociale media, en is op de keper beschouwd tegelijkertijd een aanslag op de persvrijheid in Turkije, als een afrekening tussen de belangrijkste actoren van de politieke islam in het land. En het is ook een zure verjaardag, die refereert aan 17 december vorig jaar.

 
17 december 2013 zal de geschiedenis ingaan als de dag waarop de zuil van de Turkse politieke islam implodeerde. Sinds zijn machtsovername in 2002 bakte de AK-partij van de vroegere premier en huidig president Tayyip Erdogan zoete broodjes met de Gülen-beweging, genoemd naar een in Amerika verblijvende moslim-predikant. De beweging is vaag gedefineerd, wie navraag doet naar organisatie, ledenaantal of doelstellingen krijgt steevast ontwijkende antwoorden en de volgelingen hebben het talent op te gaan in het behang. Gülen-organisaties werden en worden zowel in Nederland als eerder in Duitsland door de respectievelijke diensten van staatsveiligheid opgevolgd.

Het was een perfect huwelijk; Erdogan zorgde voor de verkiezingsoverwinningen, en de Gülen-aanhangers kregen kans om carrière te maken in het staats- en veiligheidsapparaat. 

De belangrijkste activiteit van Gülen was het opzetten van een netwerk van bevriende zakenlui, een mediapoot (waaronder de krant Zaman) en een uitgebreid scholennet in en buiten Turkije, inclusief Europa. Gülen zelf spreekt van een ‘Gouden Generatie’ die hij wil opleiden, voorzien van de nodige skills om het te maken in de 21ste eeuw, en gevormd door islamitische normen en waarden. Daarmee waren de Gülenisten lange tijd de perfecte aanvulling op de grass roots-beweging die de AK-partij in Turkije is, met haar achterban van vrome,  laag opgeleide massa’s in de Turkse buitenwijken. Het was een perfect huwelijk; Erdogan zorgde voor de verkiezingsoverwinningen, en de Gülen-aanhangers kregen kans om carrière te maken in het staats- en veiligheidsapparaat.

Tegelijk wist de regering zich verzekerd van naar Gülen ruikende lobbyisten in Washington en Brussel. Ook liberale Turken gaven in die jaren het voordeel van de twijfel (en door gebrek aan alternatief) hun stem aan het Erdogan-project. En heel belangrijk: de regering wist zich door dik en dun gesteund door de Gülen-kranten en tv-zenders. Zelfs toen de eerste autoritaire trekjes van het regime niet langer te ontkennen vielen, opposanten in schijnprocessen achter de tralies verdwenen en onderzoeksjournalisten het zwijgen opgelegd werd, hield het huwelijk stand. Dat veranderde pas toen de gemeenschappelijke vijand van het Turkse leger aan banden was gelegd. In de zomer van 2011 nam de integrale generale staf ontslag, en werden de haviken vervangen door militairen die de politici niet langer op de vingers zouden tikken.

 
Sindsdien is de spanning tussen de AK-partij, Erdogan’s entourage en de ‘Hizmet’  (‘Dienst’, zoals de Gülen-beweging ook wel eens genoemd wordt) crescendo gegaan. Eerst kristalliseerde zich dat rond de plannen van de regering om een netwerk van Gülen-scholen in Turkije te sluiten, waarmee de beweging niet alleen financieel maar ook qua recrutering droog zou komen staan.  Ook rond de oplossing van het Koerdische probleem zitten beide, Gülen en Erdogan, niet op dezelfde golflengte. Sinds eind 2013 vliegen de voormalige compagnons de route  elkaar naar de keel. Een machtsstrijd op het hoogte niveau ontspint zich.
(vervolg morgen)

Dirk Vermeiren is parlementair medewerker van Vlaams volksvertegenwoordiger Manuela Van Werde en voormalig Turkije-correspondent (2002-2014).

Deel 2 leest u hier.

Hier geplaatst op 16 december 2014.

Foto: Dirk Vermeiren (gevonden via deredactie.be)

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.