Zondagse mijmering: Verbazingwekkende verbazing

Het grensoverschrijdende gedrag van Poetin hoort wel in dat lijstje van klassieke krijgsverrichtingen. Donderdagmiddag ontving onze fractie de Oekraïense ambassade en de gelaat, spraak en lichaamstaal tekenende ontzetting was beklijvend.

De verbazing hier te lande bij de gebeurtenissen moet verbazen. Gisterenavond grasduinde ik in mijn boekenkast en veel zoekwerk kostte het niet om treffende passages te vinden.

Orlando Figes heeft het in het onnavolgbare ‘Natasja’s Dans - een culturele geschiedenis van Rusland’ (2002, Ned. vertaling 2003) over “Kiev-Rus de losse confederatie van vorstendommen die samen de eerste Russische staat hadden gevormd”. De leidende Rurik-dynastie zou tot de 16e eeuw tsaren leveren. Moskou nam na de Mongoolse invallen de rol van hoofdstad over van Kiev.

Robert D. Kaplan schrijft in ‘De wraak van de geografie’ (2012): “Nu probeert het sterk verkleinde Rusland het Hartland weer terug te winnen - Wit-Rusland, Oekraïne, de Kaukasus en Centraal-Azië. (…) een van de belangrijkste geopolitieke ontwikkelingen van onze tijd.”

Tim Marshall noteert in zijn ‘Die Macht der Geographie’ uit 2015 n.a.v. de Russische annexatie van de Krim: (ik probeer te vertalen uit de Duitse uitgave) “Nadat Oekraïne niet meer bij de Sovjet-Unie hoorde en zelfs niet meer prorussisch was, moest Poetin optreden. Wisten de westerse diplomaten dat? Indien niet kenden zij Regel A, Les 1 uit het handboek ‘diplomatie voor beginners’ niet - wanneer een grootmacht met een bedreiging geconfronteerd wordt, die zij als existentieel beschouwt, zal ze met geweld reageren.” Zei iemand dat ‘diplomatie voor beginners’ een amusant boek is?

In 2009 schreef Dominique Moïsi ‘De geopolitiek van emotie’. Hij zoekt op blz. 186 een uitleg voor het Russisch geopolitieke denken: “De eerste verklaring is te vinden in het feit dat de Russen geen helder idee hebben over hun grenzen. Waar houdt hun rijk op? Diep in hun binnenste hebben ze de Oekraïne niet opgegeven, en Wit-Rusland al evenmin.”

Good old Henry Kissinger schreef in 2014 ‘Worldorder’, een jaar later in het Nederlands uitgegeven. Hij noteert: Kiev, “dat nu de hoofdstad en het geografische middelpunt van de staat Oekraïne vormt, ook al wordt de stad door vrijwel alle Russen beschouwd als een onlosmakelijk deel van hun eigen erfgoed.”

Daarnaast staat ook die andere geschiedenis, van een levendig Oekraïens nationalisme. “De eerste en in aanzet primair culturele uitdrukking van een onafhankelijkheidsstreven was nergens zichtbaarder dan in de Oekraïne”, lezen we in Figes’ ‘Tragedie van een volk - de Russische Revolutie 1891-1924’. Onder invloed van Polen en Litouwen groeide tussen de 13e en 17e eeuw in het westen van het huidige Oekraïne de culturele kloof met Rusland. Wat in Moskou dan weer als een verraad aan de orthodoxe zaak werd gezien.

We staan stom dat Poetin met zijn leger zonder veel verpinken een grens overschrijdt en denken dat het een persoonlijke oprisping van een gekke president betreft? Maar de grensstreep die 31 jaar geleden werd getrokken, maakt in Moskou weinig indruk. “Russland denkt wie alle Grossmächte in Zeiträumen wie den nächsten 100 Jahre…”, citeer ik Marshall dan maar in het Duits.

Ja, wij staan zowaar verbaasd dat elders niet gedacht wordt zoals wij denken over grenzen en geschiedenis.

Zoals we ook verbaasd vaststellen dat Mao’s oude gezegde dat macht uit de loop van het geweer komt niet zo achterhaald blijkt dan we hoopten. Weer zo’n vergissing die wortelt in de vreemde maar bij ons veel voorkomende verwarring tussen de begrippen ‘illusies’ en ‘feiten’.

Wanneer in het parlement dan met tremolo’s in de stem emotionele geloofsbelijdenissen worden afgelegd over onze Grote Waarden door mensen als André Flahaut (PS) wiens beleid als minister van defensie er op gericht was het leger om te vormen tot een in kaki gehulde afdeling van het Rode Kruis of Wouter Devriendt (Groen) die dikwijls meent dat we de wereld kunnen doen beven met een salvo aan Kamerresoluties en verder geestdriftig inzet op gas als energiebron, dan heb ik het moeilijk om geestdriftig te applaudisseren voor die Schone Woorden.

Ja, de wereld verandert maar duidelijk niet zo snel als graag gedacht wordt in dat als maar geschiedenisblinder West-Europa.

Laat ik trouwens afsluiten met een woord van dank aan het adres van Nabil Boukili. Die voerde donderdag voor de communisten van PTB/PVDA het woord in de Kamer. Hij kreeg de verontwaardigde tent over zich heen omdat hij Poetin zou verdedigd hebben. Intellectueel was dat verwijt trouwens niet echt correct want Boukili begon met de inval te veroordelen. Maar zoals het iemand van zijn partij past, volgden daarop de klassieke verwijten aan het adres van het ‘Amerikaanse imperialisme’.

Eigenlijk verdiende Boukili geen hoon maar erkentelijkheid (wat, ten behoeve van slechte verstaanders, hoegenaamd niet hetzelfde is als goedkeuring). Hij illustreerde met zijn ‘wanklank’ ons model dat via de vrije meningsuiting het recht verzekert zelfs op het eigen bondgenootschap te mogen spuwen. Als we onze eigen waarheden niet meer durven laten uitdagen en daarop alleen reageren met gehuil, betekent dat dan niet dat het poetinisme intussen ook onze hoofden is binnengedrongen?

Moge het wapengekletter snel verstommen zonder dat de Oekraïeners weer een zware factuur krijgen aangerekend en moge wij leren dat illusies niet op kunnen tegen feiten.

(Foto: De latere partijleider Nikita Chroesjtjov - hier tijdens het schoen-incident bij de VN - werd door Stalin in 1938 naar Oekraïne gestuurd waar hij mee het voortouw nam in nietsontziende ‘zuiveringen’ waarbij talloze Oekraïeners het leven lieten. De holodomor-hongersnood in 1932/‘33 na de landbouwcollectivisering kostte 5 tot 10 miljoen mensenlevens. De geschiedenis was niet mild voor Oekraïne.

Deze zondagse mijmering verscheen op Facebook op 27 februari 2022.