Het onwaarschijnlijke verhaal van Roman Stasjkov

We schrijven november 1917. De bolsjewistische fractie van de communistische beweging pleegde enkele weken eerder, op 24 en 25 oktober (Russische kalender van toen, 7/8 november bij ons), een staatsgreep onder leiding van Lenin. De macht grijpen is één zaak, ze behouden een andere. Daar was de lepe Lening zich ten volle van bewust.

De Eerste Wereldoorlog woedde nog volop, met wisselende kansen. Rusland vormde met Groot-Brittannië en Frankrijk de Triple Entente, het span dan het opnam tegen de Centrale Mogendheden Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk. De bolsjewieken konden veel aanhang verwerven met de belofte voor onmiddellijke vrede te zorgen, aangezien vele Russen, soldaten en burgers, totaal oorlogsmoe naar het einde van de oorlog smachtten. De tsaar was in februari buiten geflikkerd maar de strijd bleef doorgaan. Lenin en de zijnen, mannen van de daad, zouden meteen de vrede verklaren.

Op 13 november (alweer Russische tijd), amper enkele weken na de rode machtsgreep, stelde de Volkscommissaris voor Buitenlandse Zaken Leo Trotski Duitsland een wapenstilstand voor om daarna snel vredesbesprekingen op te starten. Duitsland was maar al te gretig om zich militair vrij te maken aan het oostfront, zodat alle wapenkracht kon worden ingezet op het westfront. Anderzijds wilde het koloniearme Duitse keizerrijk graag uitbreiding zoeken naar het oosten en oogde het nieuwe bolsjewistische regime niet meteen stevig in het zadel. Omdat er zeker wat lekkers te onderhandelen viel, stemden de Duitsers in.

Op 16 november vertrok een delegatie van de Sovjet van de hoofdstad Petrograd – herdoopt onder de tsaar in het begin van de oorlog omdat Sint-Petersburg te Duits klonk – naar Brest-Litovsk. Die stad ligt nu rustig te liggen in Wit-Rusland, tegen de Poolse grens, maar huisde toen het Duitse legerhoofdkwartier. De Russische delegatie werd geleid door de bolsjewistische partijbonzen Adolf Joffe, Lev Kamenev en Lev Karachan. Ironisch genoeg zouden die jaren later alle drie slachtoffer worden van partijzuiveringen die ze niet overleefden. Maar toen waren het dus nog volbloed bolsjewieken die mee aan het stuur van de revolutie zaten. Half december zou Trotski Joffe vervangen als delegatiehoofd, omdat Lenin diens talent om de zaak te rekken hoger inschatte. (Ook Trotski zou niet in zijn bed sterven maar slachtoffer worden van de Sovjetterreur. Lenin ontsprong die dans wel, want hij ging gewoon op tijd gewoon zelf dood.)

De bolsjewieken wilden de wereld tonen anders te zijn dan de anderen en dat de jonge Sovjetstaat de revolutionaire democratie ernstig nam. De bijdehandse revolutionairen vergaten het aspect propaganda nooit. Dit reisje naar het Duitse hoofdkwartier was zowat het eerste internationale optreden van het nieuwe regime en je maakt maar één keer een eerste indruk. Door soldaten, matrozen, arbeiders en vrouwen mee op te nemen in de delegatie wilden ze de klassieke diplomatieke vertegenwoordigingen bij dit soort aangelegenheden een revolutionaire neus zetten. Ze dropten uit elke categorie een vertegenwoordiger in de delegatie en de tocht kon worden aangevat.

’s Avonds laat besefte Joffe plots dat er geen boer in de delegatie was opgenomen. Stom en vooral vervelend foutje want de boeren vormden de overgrote meerderheid van de bevolking.

Uit elke groep? ’s Avonds laat op weg naar het Warschaustation in Petrograd besefte Joffe plots dat er geen boer in de delegatie was opgenomen. Stom en vooral vervelend foutje want de boeren vormden de overgrote meerderheid van de bevolking. Het was cruciaal hen aan de zijde van de revolutie te krijgen. Dat ze gewoonweg vergeten werden, was veelbetekenend voor het belang dat de bolsjewieken aan die groep hechtten. In elk geval, die gevallen steek moest zo snel mogelijk opgeraapt worden, meteen dus.

Toen de wagen met de delegatieleiders na vertrek een Petrogradse straat indraaide, zagen ze op straat “een oude man in een boerenjas met een knapzak voortsjokken in de sneeuw” (Figes, blz. 664). Diens lange grijze haren en dito baard maakten hem tot de typische Russische boer die ze zochten. Perfecte typecasting.

Kamenev liet de auto stoppen en sprak de nachtelijke wandelaar aan. Jawel, bingo, het bleek ook echt een boer te zijn, op weg naar het station om naar zijn dorp terug te keren. Hij weigerde de aangeboden lift niet. Gevraagd naar zijn politieke overtuiging vertelde hij de hoge pieten socialist-revolutionair te zijn, zoals iedereen in het dorp. Dat was in de meeste dorpen zo want de socialisten-revolutionairen waren dé partij van de kleine boeren.

“Links of rechts”, klonk de volgende vraag. Geen detail aangezien de linkse socialisten-revolutionairen aan de kant van de bolsjewieken stonden en de rechtse niet. Roman Stasjkov, zo heette de oude man zoals u al vermoedde, bleek links te zijn, “zo links als maar zijn kan”. Volgens Figes was “dat voldoende om de Russische vredesdelegatie te overtuigen van de diplomatieke vaardigheden van hun nieuwste rekruut.” (blz. 664) Ze stelden hem voor de afvaardiging te versterken, of beter, te vervoegen, een aanbod tot avontuur dat hij niet afsloeg. Zo zie je nog eens iets van de wereld van 1917. Daarmee zaten de boeren ook officieel mee aan de onderhandelingstafel.

Onze vriend Stasjkov beleefde de tijd van zijn leven. Aan die onderhandelingstafel viel hij niet meteen op. Op de officiële banketten trok hij dan weer wel ieders aandacht onder meer door zijn geworstel met vorken. De Duitse generaal Max Hoffmann noteerde het grappigste verhaal. Toen een Duitse tafelbediende aan Stasjkov vroeg of hij witte dan wel rode wijn beliefde, wendde de Russische boer zich tot tafelgenoot prins Ernst von Hohenlohe om raad met de geweldige vraag: “Welke is het sterkst?” Onderschat ze niet, die Russische boeren.

Het Verdrag van Brest-Litovsk mocht de plechtige ondertekening vieren op 3 maart 1918 maar pas na zware druk van Lenin op zijn eigen afvaardiging. Lenin achtte een vrede met Duitsland absoluut noodzakelijk om binnenlands orde op zaken te kunnen stellen. Het gekoesterde idee van de wereldrevolutie met het Duitse proletariaat als eerste volger van het Russische voorbeeld liet Lenin om pragmatische redenen varen. “Duitsland is alleen nog maar zwanger van de revolutie, wij hebben hier al een gezond kind gebaard. (…) De bourgeoisie moet worden gewurgd en daarvoor moeten we onze handen vrij houden”, citeert Figes (blz. 669) in dat verband de bolsjewieke leider.  

Lenin moest veel moeite doen om zijn partij mee te krijgen en werd meermaals in de minderheid gesteld. Onder het motto dat de aanhouder toch wint, bleef hij druk uitoefenen en kon hij ten slotte zijn wil doordrukken met een piepkleine meerderheid. Lenin kreeg evenwel geen enkele belangrijke bolsjewiek zo zot het als zeer vernederend aangevoelde Verdrag te gaan tekenen. Trotski nam zelfs ontslag als Volkscommissaris van Buitenlandse Zaken om zich die vernedering te besparen. Lenin stuurde daarom noodgedwongen een ploegje tweederangs bolsjewieken om de officiële handtekening te gaan neerpoten. Stasjkov was daar niet meer bij, wellicht bij gebrek aan handtekening. Grigori Sokolnikov diende als vrijwilliger van dienst. Jaren later… jawel, ook beschikbare Grigori werd slachtoffer van de sovjetrepressie.

Oh ja, want dat interesseert u natuurlijk ook enorm, de linkse sociaal-revolutionairen namen ontslag uit de verder alleen uit bolsjewieken bestaande regering wegens het afsluiten van het Verdrag. Dat hield voor hen niets anders in dan een echt verraad aan de revolutionaire principes. De aanwezigheid van hun geëngageerd partijlid Stasjkov had daar niets aan kunnen veranderen.

Maar boer Roman kon nu wel een vork hanteren en vermaakte ongetwijfeld tot aan zijn dood de mededorpelingen met zijn tête-à-têtes met prins Ernst von Hohenlohe en zijn verworven vinologische kennis.

Hier geplaatst op 16 augustus 2017.

Foto: Twee bladzijden van het Verdrag van Brest-Litovsk.

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.

LEESTIP: Belangstelling voor de selectie van mijn schrijfsels uit 2016? Stort 19,95 euro (verzending inbegrepen) op rekeningnummer BE52 4143 3177 6109 met vermelding van uw volledige adres en binnenkort liggen 226 blz. De Roover in uw bus