Eigen kinderen doden is toch onbegrijpelijk

Filosoof Maarten Boudry mocht zich de voorbije dagen stevig schrap zetten om de tegenwind te trotseren die hij opriep door te zeggen dat jihadisme “gevaarlijker en haatdragender is dan nazisme”. Hij werd ferm aangevallen en verdedigde zich daarop assertief. Mooi om de wederzijdse argumenten eens goed te bekijken maar dat laat ik graag aan u zelf over, beste lezer.

Voor zo ver het over argumenten gaat natuurlijk. In de marge van de controverse verwees ik op de sociale media naar een recent artikeltje van mij over een essay van Arnon Grunberg, de kosmopoliet die ook inziet dat dat de maatstaven die wij hanteren wel eens sterk willen afwijken van wat elders in de wereld als meetlat wordt gebruikt. 

Het leverde me op twitter zowaar volgend verwijt op: “Lap! Van waar die onweerstaanbare drang van de Vlaamse Beweging om verschoning te vragen voor hat nazisme? #collaboratie #ideologie”. Mentale verkramping kan heel ver gaan, al boekte de tweet betekenisvol weinig succes.

Grunberg merkt terecht op dat het aanvoelen van kwaad afhankelijk is van tijd en ruimte. Vraag aan een gemiddelde Europeaan wat er gebeurde op 17 augustus en het zal gaan over de vreselijke aanslag in Barcelona. Mag het verbazen dat studenten in Hong Kong misschien eerder antwoorden dat die dag de drie activisten Jason Wong, Nathan Law en Alex Chow veroordeeld werden wegens hun aandeel in de protesten pro-democratie in die stad? Is Hilde een onmens als ze reageert: “Oh, verschrikkelijk, ik zal het nooit vergeten, die dag brak ons Emmaatje haar beentje. Drie jaar ocharme”?

Leed wordt niet gemeten met een objectieve meetlat. De nabijheid bepaalt hoeveel pijn de wonde doet. Waarom zou zelfs liefde moeten bestaan als dat niet het geval zou zijn?

Nabijheid bepaalt hoeveel pijn een wonde doet.

Boudry zegt in een interview met De Morgen nog meer wat tegenspraak kan oproepen, bijvoorbeeld: “Er zat een interne logica in hun daden. En alleen door je te verplaatsen in hun hoofd kun je bijleren.” Die “hun” staat wel degelijk voor de nazi’s en dan wordt zo’n uitspraak inderdaad per definitie verdacht. Stond die “hun” voor jihadisten dan was dat natuurlijk ook het geval.

Die zin herinnerde me aan een discussie in het leraarslokaal, enkele jaren geleden. We hadden met leerlingen Der Untergang gezien, de film over de laatste dagen van Hitler in zijn bunker. Het ging vooral over Magda Goebbels, de vrouw van de propagandaleider, die haar zes kinderen vergiftigde toen bleek dat de kaarten van de Führer helemaal waren uitgespeeld. “Hoe kan een moeder zoiets doen?” klonk de vraag die op de collegiale tafel kwakte. Mijn antwoord wekte verontwaardiging. “Ze deed dat uit moederliefde”, beweerde ik met de nodige zin voor provocatie. Maar ik meende het wel, hoe begrijpelijk ook dat het idee van een moeder die haar kinderen doodt alle afkeer oproept.

Wanneer de overtuigde naziste Magda Goebbels het heil (jawel) alleen maar kan zien in een nationaalsocialistisch ideaal en dat totaal ziet verbrijzelen, dan opent zich voor haar een perspectiefloze wereld die ze haar kinderen niet wil aandoen. Om dat onheil af te wenden voor het dierbaarste dat ze heeft, rest alleen hetgeen ze gedaan heeft. Waarom gebeurt het geregeld dat moeders die zelfmoord plegen kind of kinderen mee de dood insleuren? Er zat dus een interne logica in wat Magda Goebbels deed. En inderdaad, Boudry, alleen door je te verplaatsen in haar hoofd kan je bijleren.

Dat ‘iets begrijpen’, ‘iets accepteren’, ‘met iets akkoord gaan’, ‘iets zelf ook (willen) doen’, vier verschillende concepten zijn, is echter blijkbaar ook zo moeilijk te vatten. Ja, je kan begrijpen dat iemand kwaad wordt zonder daar persé mee akkoord te gaan of er zelf kwaad van te worden. Inderdaad, je kan de logica van jihadisten begrijpen zonder daar zelf in mee te gaan. Waarom zou je racisme niet kunnen afwijzen en toch begrijpen waarom iemand racistisch reageert? Logisch dat een naziaanhanger met de swastika wil uitpakken maar onze samenleving accepteert dat niet en trekt daar de lijn van de vrije meningsuiting.

Die begripsverwarring verklaart de verontwaardiging bij sommige collega’s aan die reftertafel. Je kon toch niet akkoord gaan met wat Magda Goebbels deed? Inderdaad, ik ging niet akkoord, ik ‘begreep’ haar. Wat tekst en uitleg deed de verontwaardiging gelukkig snel wegsmelten. Maar ware madam Goebbels geen naziste dan zou dat een stuk gemakkelijker geweest zijn.

Hier geplaatst op 26 augustus 2017.

Foto: Magda Goebbels zoals ze in de film Der Untergang werd gespeeld door Corinna Harfouch

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.

LEESTIP: Belangstelling voor de selectie van mijn schrijfsels uit 2016? Stort 19,95 euro (verzending inbegrepen) op rekeningnummer BE52 4143 3177 6109 met vermelding van uw volledige adres en binnenkort liggen 226 blz. De Roover in uw bus