De stem van de solozanger draagt minder ver

Noël Slangen verlaat Open VLD omdat de mogelijkheden van 'het vrije woord en open debat sterk worden ingekort als je je engageert in een politieke partij'. Hij heeft natuurlijk overschot van gelijk. Dat geldt trouwens evenzeer voor bijvoorbeeld werknemers, journalisten of vakbondsafgevaardigden. Bewegen in groep heeft een prijs. Negen jaar was ik voorzitter van een vereniging en dat beperkte mijn vrijheid van individuele expressie: ik fungeerde namelijk als spreekbuis van die vereniging en mijn woorden kleefden dan ook op die club. De leden maakten mij voorzitter en verwachtten terecht dat ik rekening hield met hun mening.

Daarna kon ik jarenlang de publieke opinie in kennis stellen van de allerindividueelste expressie van mijn allerindividueelste gevoelens en meningen. Die rol van ongebonden opiniehebber (dat lijkt me een passender woord dan opiniemaker) is van belang in een democratie. Het voordeel is echter ook meteen het nadeel: het betreft een individuele mening die interessant kan zijn, maar alleen de betrokkene bindt.

Meer gewicht

Intussen ben ik kamerfractieleider voor een politieke partij en worden mijn standpunten daaraan gekoppeld. Ze krijgen door die functie juist meer gewicht. Uiteraard staat niemand helemaal en onomwonden achter het volledige programma van een politieke partij. Als we die voorwaarde zouden opleggen, dan hadden we evenveel partijen als burgers. Kritiek op het eigen programma krijgt daarom extra spektakelwaarde. Soms wordt dat 'onterecht uitvergroot', zoals Slangen opmerkt en dus is terughoudendheid in de publieke communicatie verstandig. 'Partijlid niet akkoord met partij' biedt nu eenmaal lekkerder kopij dan 'partijlid akkoord met partij', zoals de man­bijt­hondwet ons leert.

Als de partij ook nog eens deel uitmaakt van een regering, dan krijgt het gebit het erg te verduren van het veelvuldig knarsetanden.

Een politieke partij wordt gevormd door een grote groep van mensen die een bepaalde techniek afspreken om tot standpunten te komen. De publieke opinie heeft er recht op om te weten waar een partij voor staat en waar een individu voor opkomt. De doorzichtigheid van het politieke debat wordt niet bevorderd als iedereen zo maar wat komt vertellen, wat het partijstandpunt ook weze.

Groepswerk

Mag een politicus dan niet aanklagen wat moet aangeklaagd worden, zoals Slangen schrijft? Absoluut wel. Het hoort zelfs tot de kern van de job dat een politicus een mening heeft en die ook vertolkt. Wel gebeurt dat meestal het best binnen de eigen structuren, met de bedoeling de partijgenoten te overtuigen en de partij mee te nemen. De politicus die als individu publiek iets aanklaagt en daarmee denkt zijn plicht gedaan te hebben, verschuilt zich wat te gemakkelijk in de comfortzone van het eigen gelijk of is uit op gemakkelijke media­aandacht. Misschien zijn er goede redenen waarom een politicus de collega's niet van zijn standpunt overtuigt, en dan past publiek zwijgen dikwijls meer dan koppig de eigen lijn blijven rondbazuinen. Politiek bedrijven is per definitie groepswerk. Als het punt van onenigheid wezenlijk genoeg is, dan blijft het alternatief om uit de partij te stappen.

Frustrerend is een en ander natuurlijk soms wel. En als de partij dan ook nog eens deel uitmaakt van een regering, dan krijgt het gebit het erg te verduren van het veelvuldige knarsetanden. Daar moet nog veel meer gegeven en genomen worden. Het is zoveel prettiger om alleen rekening te houden met zichzelf.

Mensen met een mening staan voor volgende keuze. Ofwel gebruiken ze hun persoonlijke vrijheid binnen de groepsstructuren om het standpunt te beïnvloeden en na intern overleg loyaal woordvoerder te zijn van de gevonden consensus. Ofwel gooien ze zich als enkeling vrij in de meningenstrijd zonder bindend overleg met wie dan ook, in de hoop de buitenwereld daardoor te beïnvloeden. Wie die luxe het hoogste acht, hoort inderdaad niet thuis in de politiek of een partij. Ik koos jaren lang voor de tweede weg en zit nu volop in de eerste optie. Het verschil zit niet in de vrijheid, wel in de ruimte waar en de manier waarop je die vrijheid gebruikt.

Opiniestuk in De Standaard op 8 juli 2016, hier geplaatst op 9 juli 2016.

Foto: Artikel in De Standaard

TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.