IS en Saudie-Arabië: Een gevaarlijk dubbelspel
Saudi-Arabië, met één van de sterkste legers met het grootste budget in de regio, speelt een sleutelrol in de door de VS geleide coalitie tegen IS in Syrië en Irak. Riad wees IS reeds in maart 2014 aan als terroristische organisatie en in kondigde in december 2015 een eigen coalitie van Islamitische landen aan in de strijd tegen IS.
Toch wordt het koninkrijk kritisch bekeken voor zijn aanpak van de dreiging. Veel van hun Westerse bondgenoten hebben het land ervan beschuldigd niet genoeg te doen om de financiering van IS te stoppen of de ideologie te bestrijden.
Analisten beschrijven de strategie van Riad als riskant en dubbelzijdig. Saudi-Arabië heeft extremistische groeperingen in het buitenland ondersteund om ideologische en strategische redenen, niet in de laatste plaats om sjiitische invloeden tegen te gaan, terwijl extremisten in eigen land als een bedreiging worden beschouwd voor de stabiliteit van het regime.
In een nota uit 2009 die onthuld werd door Wikileaks stelde de toenmalige Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Hillary Clinton dat Saudi-Arabië een belangrijke bron van inkomen was voor extremistische groeperingen zoals Al-Qaida. Ze voegde eraan toe dat Riad geen acties ondernam om deze geldstroom tegen te houden.
Dit bleef ook tijdens de start van de Syrische burgeroorlog het beleid. Private financiers uit de Golfstaten bleven extremistische anti-regime groeperingen ondersteunen in de eerste jaren van de opstanden. Cash donaties kwamen via tussenpersonen in Turkije bij de groeperingen terecht.
De Golfstaten en Saudi-Arabië lieten deze transfers aan soennitische militante groeperingen toe omdat ze de strijders als een efficiënt middel zagen tegen Iraanse invloeden in de regio.
Sommigen van de gefinancierde groeperingen liepen later over naar de Islamitische Staat en namen ook hun wapens mee. Al-Nusra zou op deze manier zo’n 3000 strijders hebben verloren aan aartsrivaal IS.
De suggesties dat Riad een directe financier zou zijn lijken overdreven. The Washington Institute schreef in een rapport uit juni 2014 dat er “geen geloofwaardig bewijs is dat de Saudische overheid IS financieel ondersteunt.”
In datzelfde rapport staat wel dat “Riad genoegen schept in de door IS geleide soennitische vooruitgang tegenover de sjiitische regering in Irak en uit de overwinningen van jihadisten in Syrië ten koste van Bashar al-Assad.”
Sommige Westerse partners vrezen dat Riad de burgeroorlog in buurland Jemen, waar Saudi-Arabië momenteel de strijd tegen de aan Iran verbonden Houthi rebellen ondersteunt, prioritair vindt.
Dit ligt duidelijk gevoelig in Saudi-Arabië. Afgelopen december kondigde het koninkrijk dan ook aan dat het een coalitie tegen terreur gaat vormen met 34 andere Islamitische landen. Deze alliantie zou de Saudische hoofdstad als uitvalsbasis hebben en Arabische landen zoals Egypte en Qatar, maar ook niet-Arabische landen als Turkije, Pakistan en Maleisië maken er deel van uit.
Toch blijft het onduidelijk wat deze coalitie zou kunnen bereiken, niet het minst omdat sommige leden als Indonesië verrast waren dat ze er überhaupt bij werden betrokken.
Hoewel Riad met de coalitie wil focussen op terreur in alle vormen en geen directe vermelding van IS maakte, hoopt Saudi-Arabië hiermee wel zijn Westerse bondgenoten gerust te stellen dat ze deel zijn van de oplossing en niet van het probleem.
De buitenlandse financiering van IS is op dit moment geen echt thema meer omdat de groepering nu veel meer steunt op de inkomsten uit olie, afpersing, diefstal en belastingen.
Andere landen, ook in de Golf, hebben ondertussen actie ondernomen tegen de financiële transfers. In maart 2015 zei het hoofd van de Amerikaanse inlichtingendienst James Clapper dat de buitenlandse geldstroom aan het opdrogen is. Private donaties zijn teruggevallen naar “minder dan één procent” van de totale inkomsten.
Critici zeggen dat het niet alleen de financiële band is die Saudi-Arabië aan IS linkt. De Saudische invulling van de islam, het wahhabisme, is gebaseerd op de leer van de 18-eeuwse geleerde Mohammad ibn Abd al-Wahhab. Deze stroming is militant en rigide en keert terug naar een schijnbaar pure versie van het geloof zoals beoefend door de eerste volgelingen van de profeet, de Salaf.
De Saudis zijn al decennia bezig met het wereldwijd promoten en verspreiden van deze conservatieve interpretatie van de islam en de invoering van de sharia. Ze hebben moskeeën en religieuze scholen (de madras) gefinancierd en voorzien van imams en boeken.
Een studie van het Europees parlement uit juni 2013 achtte het wahhabisme als de grootste bron van globaal terrorisme. Volgens het onderzoek heeft Saudi-Arabië al meer dan 10 miljoen dollar uitgegeven aan het verspreiden van deze geloofsbelijdenis in de moslimwereld via liefdadigheidsinstellingen.
Hoewel het wahhabisme niet de exacte interpretatie van de islam is die IS aanhangt, zijn er wel veel overeenkomsten. Leiders van IS hebben al gerefereerd naar de leer van Abd al-Wahhab om de ideologie van de groep te duiden. Andere gelijkenissen zijn ook duidelijk, zoals de vijandigheid ten opzichte van de sjiitische islam en andere religieuze groepen en de rigide lezing van de sharia.
Er wordt veel aandacht besteed aan de klaarblijkelijke overlap tussen de handelingen van Saudi-Arabië en IS, zoals de executies door onthoofding.
Saudi-Arabië heeft zijn eigen high-profile strijders gekweekt zoals Osama bin Laden. Het land wordt ook gelinkt aan andere voorbeelden van radicalisering.
Zo wordt gesuggereerd dat het echtpaar dat in december 2015 veertien mensen om het leven bracht in San Bernadino, Californië, beïnvloed was door hun verblijf in Saudi-Arabië. Syed Farook, een 28-jarige gezondheidsinspecteur was het jaar ervoor in het land geweest en zijn Pakistaanse vrouw, de 29-jarige Tashfeen Malik heeft er een groot deel van haar leven doorgebracht.
Het wahhabisme is ook de officiële religie in het rijke Qatar, dat ook onder zware druk staat van wereldleiders om actie te ondernemen tegen private donaties aan islamitische strijders.
Qatar doet mee aan gezamenlijk aanvallen van de coalitie tegen IS maar heeft ook een lange geschiedenis in het ondersteunen van extremistische groeperingen. Dit land heeft toegestaan dat Hamas en de Taliban hun hoofdkwartieren daar installeerden en steunde de Egyptische Moslim Broederschap nadat ze waren afgezet in 2013.
Net zoals de Saudis stonden ook de Qatari op de eerste rij om de Syrische opstand tegen Bashar al-Assad the sponsoren via islamitische milities zoals al-Nusra. Dit zorgde voor een domino-effect naar IS toe.
Zo is er bijvoorbeeld geen overzicht van Qatars tussenpersonen in Turkije die wapens kopen voor anti-regimegroepen in Syrië en strijders van andere jihadistische groepen treden soms toe tot IS en nemen dan hun wapens mee.
De Duitse minister van economische samenwerking en ontwikkeling, Gerd Müller, maakte in augustus 2014 een expliciete link met Qatar.
“Men moet zich afvragen wie de troepen van ISIL financiert en bewapent. Het sleutelwoord is hier Qatar en hoe gaan we politiek om met deze mensen en staten?” aldus Müller.
Berlijn verontschuldigde zich later voor deze uitspraak en zei dat het geen specifieke beschuldigingen waren.
De Islamitische Staat zelf blijft zich verzetten tegen de monarchieën in de Golf. Het ziet het Saudisch koningshuis als een symbool van zondige decadentie en heeft gezworen het regime omver te werpen.
In november 2014 riep de leider van IS, Abu Bakr al-Baghdadi, op tot aanslagen op de Saudische koninklijke familie tijdens een speech die de groepering verspreidde via hun media. Hij omschreef het regime als “het hoofd van de slang en de bakermat van de ziekte”, en moedigde IS-aanhangers in Saudi-Arabië aan om in opstand te komen tegen hun regering.
De Saudische veiligheidsdiensten rapporteren dat er massa-arrestaties worden gepleegd tijdens anti-terrorisme operaties in eigen land met als doel het uitroeien van IS-cellen. De Islamitische Staat heeft de verantwoordelijkheid opgeëist voor minstens vier aanslagen op Saudische moskeeën in het afgelopen jaar en geschat wordt dat er zo’n 2500 Saudis naar Syrië en Irak zijn vertrokken om mee te strijden met IS.
Het dubbelspel is inderdaad gevaarlijk gebleken. Hoewel noch Qatar noch Saudi-Arabië rechtstreeks IS financieel hebben gesponsord, heeft hun beleid er wel voor gezorgd dat de groepering voet aan wal kon zetten en de geldstromen en wapenleveringen mogelijk gemaakt.
Daniella Peled
Institute for War and Peace Reporting
Verschenen op Haaretz.com op 25 december 2015, hier in vertaalde versie geplaatst op 15 januari 2016.
Foto: De Saudische ministers van defensie en binnenlandse zaken krijgen een briefing over Jemen. © Reuters
TIP: Dankzij internet kunnen wij ook veel mensen bereiken buiten de klassieke media om. Help daarbij en deel dit artikel. Gewoon op de knop hieronder drukken.
- Login om te reageren